İstinâre, Arapça bir kelime olup aydınlık, aydınlanmak demektir. İstiare ise, sözlükte ödünç almak, terim olarak ise, bir kelimeyi, aralarındaki benzerlik (müşabehet) alakasından dolayı kendi anlamının dışında başka bir anlamda kullanmaktır.[1] Örneğin, "bir aslanla yemek yedim" cümlesinde aslan kelimesinden gaye, bildiğimiz vahşi hayvan değil bir insandır. Çünkü normalde yemek, aslanla değil insanla yenir. Burada aslan kelimesi, cesaret özelliği ile aslana benzeyen bir insan için kullanılmış, dolayısıyla bu kelime, o insan için sanki ödünç alınmıştır. İşte istiare dediğimiz budur. Burada konu ile ilgili olan birkaç kavramı da kısaca tanımlamakta yarar vardır:
Hakikat, bir ifadenin kendi orijinal anlamında, mecaz ise, bir ifadenin kendi doğal anlamının dışında kullanılmasıdır. İstiare, "Mecaz" ilminin, Mecaz ise, "Beyan" ilminin bir alt bilim dalıdır. "Beyan İlmi", bir anlamı, açıklık bakımından farklı olan değişik yollarla ifade etmektir. Bu ilim üç kısma ayrılır: Teşbîh (benzetme), Mecaz ve Kinaye (dolaylı anlatım). Bu üç kısmın en çok kullanılanı mecazdır, mecazın da en çok kullanılan kısmı istiaredir. İstiare, bütün dillerde kullanılan edebî bir ifade tarzıdır.
Özellikle Arap edebiyatında istiarenin çok önemli bir yeri vardır. Başta Kur'an-ı Kerim ve Hadis-i şerifler olmak üzere İslâmî kaynaklar istiarelerle doludur. İşte Molla Fahreddin de bundan dolayı konumuz olan bu risâlesini istiʻâreye tahsis etmiştir.
Molla Fahreddin, konunun ana hatları hakkında kolay, anlaşılır bir üslupla doyurucu bilgiler vermektedir.
"El-İstinare fi'l-İstiare" adlı eser, küçük boy 28 sayfadan ibaret bir risaledir. Eser, Muhammed Nezir el-Halili et-Tûrî tarafından tashih edilerek birinci baskısı
1385/1965 yılında Dimaşk’ta (Şam) basılmıştır. İkinci baskısı ise, 2007 Dârü’lHenîfiyye-İstanbul’da basılmıştır.
Muhammed Latif ALTUN
Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı
-------------
[1] El-Arnâsî, Fahreddin, el-İstinâre fi'l-İstiʻâre, el-Mektebetü’l-Hanefiyye, İstanbul, Tsz., s. 72.