3. Tevazu ve Sadelik
Tevâzu, Cenab-ı Hakk’ın büyüklüğünü ve kendi küçüklüğünü anlamak ve idrak etmek esası üzerinde gelişen, fikre ve vicdana dayalı bir histir. Büyüklenmenin zıddı olup şeref ve yükselmenin merdivenidir.
(Rıfat, Ahmed, Tasvîr-i Ahlâk, s. 340.)
“Ey insanlar! Sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Birbirinizi tanıyasınız diye sizi milletlere ve soylara ayırdık. Şüphesiz Allah yanında en değerliniz, en takvalı olanınızdır.”
(Hucurât sûresi, 49/13.)
“Allah Teâlâ bana: O kadar mütevâzi olun ki, kimse kimseye böbürlenmesin; kimse kimseye zulmetmesin, diye bildirdi.”
(Müslim, Cennet, 64; Ebû Dâvûd, Edeb, 40; İbni Mâce, Zühd, 16, 23.)
Hasan-ı Basrî hazretlerine göre tevâzu, evinden çıkıp giderken yolda rastladığın her Müslümanın senden üstün olduğunu kabul etmektir.
Aynı anlayışa sahip olan büyük sûfi Fudayl b. Iyâz (ö. 187/803), Kâbe’yi tavaf ederken, kendisi gibi zâhid ve muhaddis olan Şuayb b. Harb’e şöyle demişti:
“Şuayb! Eğer bu yılki hacca seninle benden daha kötü bir kimse katılmıştır diye düşünüyorsan, bil ki, bu çok fena bir zandır.”
Demek oluyor ki, mütevâzı olmayan insan, kendini beğenmiş zavallı bir zâlim olmaktan öteye geçemez. Diğer bir deyişle kibirli bir kimse kendini herkesten üstün gördüğü ve hakka boyun eğmediği için başkalarına mutlaka zulmeder.
(Riyazu’s-Sâlihîn Tercüme ve Şerhi, III, 507, Erkam Yay.)
Sadelik; tevazu alametidir, dünyaya meyletmemek, dünyanın süsüne ve alâyişine aldanmamak demektir.
Ebû Ümâme İyâs İbni Sa’lebe el-Ensârî el-Hârisî (r.a.) şöyle dedi:
Bir gün, Rasûlullah (s.a.s.)’ın ashâbı, onun yanında dünyadan bahsettiler. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:
“Siz işitmiyor musunuz? İşitmiyor musunuz? Sade yaşamak imandandır; sâde hayat sürmek imandandır.”
(Ebû Dâvûd, Tereccül, 2; İbn Mâce, Zühd, 4.)
İslâm, ne herkesin kıskanmasına ve buğzetmesine sebep olacak derecede lüks yaşamayı, ne de bunun aksine, son derece pejmürde bir görünüm sergilemeyi tasvip eder. İslâm, mütevazı bir hayatı ve sâde bir görünümü mükemmel bir imanın belirtisi sayar.
Sahâbe, sadece fakir ve yoksul oldukları dönemlerde değil, yönetimde bulundukları ve maddî imkân sahibi oldukları dönemlerde de örnek sayılacak mütevâzı bir hayat sürmeye özen göstermişlerdir. Tâbiîn âlimlerinden Zeyd b. Vehb: “Ömer İbnü’l-Hattâb’ı elinde kamçı, üzerinde yamalı bir elbise ile çarşıda gördüm. Elbisesinde on dört yama vardı; bu yamalardan bazısı da deriden idi” der. Sahabe ve daha sonraki nesillerin seçkin kişileriyle ilgili benzer rivayetler, muteber eserlerde yer alır. Onlar bu şekildeki davranışlarıyla, Peygamber Efendimiz’in tavsiyesini yerine getirmiş ve hayatlarına uygulamışlardır.
(Riyazu’s-Sâlihîn Tercüme ve Şerhi, III, 294, Erkam Yay.)
“Yüksekliği istedim; onu, alçakgönüllülükte buldum.”
Hz. Ali (r.a.)
“İnsan ne kadar yükselirse, gönlü o kadar alçalmalıdır.”
Denis Diderot
“Tevazu yokluğu, idrak yokluğudur.”
Benjamin Franklin