Dergi ve gazetelerin vazgeçilmez unsurlarındandır. Yazar, bir tez ortaya atar, bunun doğru olduğunu kesin bir dille iddia eder ve yazı boyunca iddiasını ispata çalışır. Tezini savunmakla kalmaz, mukabil fikirleri de çürütmeye uğraşır. Bunun için kesinleşmiş yardımcı bilgiler kullanır.
Akademik üslûpla yazılan bir takım araştırma ve inceleme yazılarına da makale, yahut “ilmî makale” denmektedir. Bunların, edebî makale türüyle ilgisi azdır. inceleme yazılarında yazarın üslûbu ve şahsî kanaatleri pek görünmez. Bilgiler için dipnotlara, yani kaynak göstermeye ihtiyaç vardır. Oysa normal makalelerde buna gerek yoktur. Yazıyı okurken, her adımda yazarın soluğunu hissetmek mümkündür.
Makale, kullanılan malzeme açısından diğer fikir yazısı türlerine benzer. Esasen deneme, sohbet, fıkra, tenkit ve makaleyi birbirlerinden kesin hatlarla ayırmak zordur. Bazı noktalarda kaynaşır, iç içe girerler. Bu durumda, yazının hangi türe girdiğini anlamak için en çok hangi türün özelliklerini taşıdığına bakılır.
Makalenin en önemli özelliklerinden biri, iddia ve ispat havası taşımasıysa, diğeri dili ve üslûbudur. Dil oldukça yalındır, edebî sanatlar nadiren kullanılır. ifadeler kesindir. Üslûp, ciddi ve ağırbaşlığıdır.
Malzeme olarak, fikirlerin yanısıra istatistiklerden, biyografilerden, vecize ve atasözü gibi unsurlardan faydalanılır. Konuyla ilgili sahalarda söz sahibi olan bazı ilim ve fikir adamlarının sözlerine yer verilir. Mizâhî materyallerin seviyesi en aza indirilir. Bunların üslûptaki ciddiyeti zedelemesi ihtimali vardır.
insanları ilgilendiren herşey makale için konu olabilir. Yazar, hakkında bir şeyler bildiği ve alâka duyduğu konulara öncelik tanımalıdır.
Makalelerin aşağı yukarı klişeleşmiş bir plânı vardır. Giriş kısmında konu belirtilir, anafikir gösterilir, kanaatler açıklanır. Daha sonra, bu anafikri desteklemek için yardımcı unsurlara yer verilir. Bunların son derece mantıklı şekilde ve okuyucunun fikrî gelişmeyi kolayca takip edebileceği bir tarzda sıralanması, anafikri kuvvetle desteklemesi gerekir. Sonuç kısmında konuyla ilgili hüküm tekrarlanır, bazan da konu özetlenir.
Makale yazarının normalin de üstünde bir kültüre, tecrübeye ve bilgi birikimine ihtiyacı vardır. Mantıklı düşünmeyi beceremeyenler, mânâlar arasındaki nüansları, benzerlikleri ve ince alakaları farkedemeyenler başarılı olamazlar. Hiçbir araştırma yapmaksızın bir oturuşta makale yazabilmek son derece güçtür. Bazan günlerce, haftalarca malzeme toplamak ve üstünde düşünmek gerekebilir.
Makale yazarının gayesi, önemli konularda okuyucuyu aydınlatmak ve doğru düşünmelerini sağlamaktır. Bazan mühim memleket davaları ele alınır, bu konularda millete yol gösterilir. Bir rehber durumundaki yazarın anlaşılabilmek için oldukça yalın bir dile ihtiyacı vardır.
Yerinde kullanılan kelimelerin, âhenkli cümlelerin ve iyi teşkil edilmiş paragrafların makalelere çok şey kazandırdığı muhakkaktır.