İslam'ın kendisine ait bir ekonomi modeli vardır. Bu modelde bir kişi parasını yakamaz, israf edemez, gayrimeşru yerlere harcayamaz ve zekâtını vermeden 80-100 gram üzerindeki altını veya buna denk gelen parayı bir yıldan fazla evinde ve elinde tutamaz.
İslam'ın ekonomi modelinde taraflardan biri sevinirken diğer taraf ağlamaz. Bu nedenle kumar, rüşvet, faiz, tekelcilik, hırsızlık, fahiş fiyat, hile, aldatma gibi yollarla elde edilen kazançlar gayrimeşru sayılmıştır.
İslam'da para, içinde fakir fukara, yetim guraba, zavallı ve biçarelerin hakkı olan bir maldır. Bu malın zayi edilmesi, kamu malının da zayi edilmesi anlamına gelir. Bu nedenle çocuğun, küçük yetimin, akli dengesi olmayan kişinin veya sefihin mallarının tasarruf hakkı velisine veya devlete aittir.
İslam'da, olmayan, hayali, aldanmaya açık, meçhul ve evsafı bilinmeyen malların satışı fasit akit türüdür yani geçersizdir. Fasit akitlerde akdi fesheden sorun ortadan kaldırılırsa o akit fasit olmaktan çıkar ve sahih/geçerli akit olur. Mesela sana havada uçan şu kuşları sattım, şu denizdeki balıkları sattım demek veya bina katı, odası, içindekileri, evsafı belli olmayan bir arsadaki dairenin satışı fasit bir akittir. Kuşu yakalarsan, balığı tutarsan, evin evsafını belirlersen akit sahih olur.
Malum olmayan yani madumun satışı caiz değildir. Fasit bir akittir. Olmayan mallar, ortada olmadığı için satışa konu olmazlar. Bundan selem, istisna (sipariş, üretim) gibi bir kaç akit ayrı tutulmuştur ki, bunların da kendi içinde şartları vardır. Mesela selem akdinde ekilmesi istenen ürünün cinsi, miktarı, kilosu, nevi, nakliyesi vb. şeyler belli olmalıdır. Ya da sipariş akdinde ürünün ne olduğu, ne kadar olduğu, nerede teslim edileceği gibi konular önceden belli olmalıdır. Sipariş edilen gömlek, gömleğin kumaşı, modeli, bedeni vb. vasıflar belli olmalıdır.
Kripto paralar son yıllarda yüksek işlemcili bilgisayarlar ile üretilen ve güçlü şifrelerle korunan bir para birimidir. Bunlar içerisinde en meşhur olanı bitcoindir. Şu an en çok hissesi ve bütçesi olan dijital paradır.
Bu para şu an itibariyle insanlar tarafından alınan ve satılan bir üründür. Bu paranın üretimi için herhangi bir dayanak/güvence gerekmiyor. Mesela kağıt paralar altına dayanır ve kağıt paraların sahibi, parayı basan devlettir. Kağıt paralar dünyanın her yerinde veya çoğu yerinde geçerlidir. Döviz takasında kullanılmaya uygundur. Hatta birçok ülkede yabancı paralar ile alışveriş yapmak da mümkündür. Ancak dijital paralar şu an itibariyle sadece şahıslardan sahıslara satılmaktadır. Bu tür paraların güvencesi olan altın rezervi yoktur. Devletler tarafından da tanınmıyor. Ayrıca bu parayı devletler değil, şahıslar basıyor. Siz de belli şartları taşıyan bilgisayarlar ile bu tür paraları üretebilirsiniz. (bazı devletlerin bu parayı tanıması piyasa açısından değildir)
Dijital (kripto) paraların devletler tarafından tanınmaması, piyasada alım satımda yaygınlaşmamış olması, altın veya gümüş gibi herhangi bir madene dayanmamış olması, devletlerin onayının olmaması, ülkelerdeki paraların herhangi bir üretim olmadığı halde dijital parayı çıkaran ülkelere gitmesi, çok hızlı bir şekilde yükselmesi veya çok hızlı bir şekilde düşmesi, savaş, kıtlık, açlık, elektrik kesintisi, İnternet kesintisi, şifre problemleri, siber saldırıya müsait olma, çarşı pazarda kullanılmıyor olması, şiddetli belirsizlik, saadet zinciri modeline benzemesi, kazancın emeğe dayalı olmaması ve bu yönüyle kumara benzemesi, alt yapısının ve kanuni güvencesinin olmaması, milli sermayeyi dışarıya gayrimeşru yollarla çıkarması, vergi sistemi dışında kalması, aldanmaya ve ciddi mali kayıplar yaşatmaya müsait olması, kağıt paralarda olduğu gibi somut bir karşılığının olmaması, insanları hızlıca zengin olmaya veya hızlıca fakirleştirmeye götürmesi vb. onlarca sebep nedeniyle dijital paraları almak veya satmak fasit bir akittir. Fasit akitler, biraz önce dediğimiz gibi akdi fasit eden sebepler ortadan kaldırılmadıkça, hükmen geçersizdir ve akdin iptal edilmesi gerekir.
Eğer devletler kendi kripto para birimlerini üretir ve dijital paralar şahısların değil de devletlerin güvencesi altında olursa veya biraz önce saydığımız akdi fesat eden gerekçeler ortadan kaldırılırsa bu takdirde dijital (kripto) paralar fasit değil, sahih akde dönüşür.
Para benim değil mi? Alırım, riske girerim, kaybetmeye razıyım, kâr da edebilirim, kimseye satmam, aldanma ise buna razıyım demek, İslam hukukunda geçersizdir. Malı saçıp savurmak, israf etmek, gayrimeşru yerlerde harcamak dinimizde haramdır. Zira para, içinde kamu hakkı olan bir maldır. Herkes, mesela Türkiye'de bir milyon insan kripto para alacak olsa bu kadar kişinin parasının neredeyse tamamı yurt dışına çıkmış olacaktır. Bu da ülke ekonomisine bir zarardır.
Saadet zincirlerini defalarca yaşadık. Yakın zamanda çiftlik bank olayı yaşandı. Yaklaşık yüz bin insanın yıllarca biriktirdiği emekler boşa gitti. Paranın yatırıldığı yer batınca hepsi battı. Dijital paranın babası Elon Musk bir twit atınca bitcoinin bütçe değeri 1 milyar dolardan fazla düşüyor ya da artıyor. Yani bir ülkenin üretiminden daha fazla para akışı veya para batışı sağlanıyor. Dijital para değerlendiği zaman, alıcıya ihtiyaç duyar. Alıcı yoksa değerinin bir değeri yoktur. Ama dijital para değersiz olursa, milyonlarca kişinin emeği çer çöp oluyor ve yine alıcısı olursa kalan parayı gerçek paraya dönüştürmek mümkündür. Aksi halde tamamı toz duman olur.
Saadet zincirlerinde her zaman kâr eden, para kazanan, zengin olan, hayallerine ulaşan yani saadete eren bir kesim vardır. Mesela bir saadet zincirine yüz bin kişi yatırım yapmışsa bunların yaklaşık on bin kişisi zengin olmakta diğer doksan bin kişi kaybetmektedir. Yani doksan bin kişinin parasının tamamı bu on bin kişiye geçmektedir. Hem de üretim ve yatırım olmadan. İşte size kumar!
Diyanet İşleri Başkanlığı şu an için kripto paraların yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı caiz olmadığını belirtmiştir. Ama buna rağmen alan alıyor, satan satıyor. Diğer islam ülkelerinde de görebildiğim kadarıyla bu tür dijital paralara cevaz verilmemektedir.
Dini bütün Müslüman ahaliye ilanen tebliğ olunur.
Murat Padak
Şanlıurfa Diyanet Eğitim Merkezi Eğitim Görevlisi