1949-1952 yılları arasında Libya'da Başbakanlık yapan Sadullah Koloğlu aslen Karaman kökenlidir. Büyük dedesi Konya-Karaman'dan o zaman Osmanlı'nın bir vilayeti olan Libya'daki Derne vilayetine gelerek evlenip burada yerleşmiş bir yeniçeridir. Babası Derne'de yağ ticareti ile uğraşan Hacı Mebruk Efendi, annesiyse, Girit'ten sürülüp Bingazi'ye sığınan Zeynep Hanım'dır. 1884 yılında çocukları Sadullah doğar. Baba Mebruk Efendi Derne'de yağ ticareti, Belediye meclisi üyeliği, belediye başkanlığı yapar.
Osmanlı son döneminde İtalyan İşgali sırasında, direnişe hazırlanan halkı organize etmek için, aralarında Mustafa Kemal ve Enver beylerinde bulunduğu bir grup subay Trablusgarp Derne’de Mebruk Efendi ile İtalyanlara karşı mücadeleye girer.
1902 yılında Sınıf-ı Mahsusa’dan (Özel Sınıf) mezun olan Sadullah Koloğlu, nam-ı diğer "Arap Kaymakam." İlk görev yeri Bingazi Vilayeti Derne Kaymakamlığı nezdinde maiyet memurluğuna atanır. Sadullah Bey, daha sonra Hassa ve Berka Nahiyeleri Müdürlüğüne, Buldan, Pınarhisar kaymakamlığına atanır. Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’de birçok görevde bulunanarak yaptığı gözü pek icraatlarından sonra “Arap Kaymakam” efsanesi ile tanınır.
Bütün meslek hayatı boyunca dürüst ve çalışkan kimliğiyle bilinen Arap Kaymakam Sadullah Bey, emekliliğinden sonra maddi sıkıntı çeker. Ancak çocuklarının eğitimini tamamlayabilmek ve maddi sıkıntılarını giderebilmek babasından kalan miras olabilir düşüncesiyle Libya'nın yolunu tutar. Burada rahmetli babasının yakın arkadaşı ve bir dönem hapislik arkadaşı da olan, Bingazi Emiri Sunusi ile de görüşür. Libya’nın 1949 yıllarında bağımsız bir devlet olarak kurulması gündemdeydi ve emir Türkiye’den ve yakın arkadaşı olan babasından, namını bildiği Sadullah Bey’i kendi yanında yardımcısı olarak görmek istediğini söyler. Buna sıcak bakmayan Sadullah Bey yeniden Türkiye’ye döner.
Bu arada, emir Sunusi Türk hükümet yetkililerine başvurur ve Sadulah Bey’in yeni kurulan Bingazi (Libya) Hükümetinde görev alması için izin ister. Hükümet bu konuyu bakanlar kurulunda görüşür ve 23.01.1950 tarihli kararla, 3 yıl süreyle Bingazi Hükümeti’nde çalışmasına müsaade eder. Bu durum, eski Osmanlı toprağı olan bu yere verilen öneme dair nezaketli tarihi bir atıftır aynı zamanda. Trablus, Bingazi ve Fizan olarak üçe bölünmüş Libya toprakları, Fransızların tüm karşı çıkışına rağmen, Birleşmiş Milletler ’in aldığı kararla bağımsızlığını ilan eder. Kurulan hükümette Sadullah Bey Sağlık Bakanıdır.
Libya Devleti’nin kurulma sürecinde, bunu alttan alta istemeyen İngilizler de vardı. Emir Sunusi ile birlikte hareket eden, Türkiye’de yetişmiş bu değerli devlet adamının çıkışları, bu yüzden İngilizleri bile endişelendiriyordu. Yaptığı çalışma ve mücadelelerde İngilizleri, Fransızları ve İtalyanları büyük endişeye sokar. Sömürge Devletlerin bu oyunu ona sökmeyecek, emir Sunusi tarafından Türkiye’nin “Arap Kaymakam”ı Sadullah Bey, Libya Devletinde “Türk Başbakan” lakabıyla başbakanlığa getirilecektir.
Hastalığı ve yaşı itibari ile Türkiye Hükümetinden izin alarak ülkesine dönen “Arap Kaymakam” (Libya Başbakanı) döndükten kısa bir süre sonra 28 Mayıs 1952 yılında vefat eder. Şahsi hesabında sadece 45 İngiliz sterlini bulunacak, cenazesinde İngilizler bile bu büyük devlet adamına saygıda kusur etmeyecektir. İsmi Bingazi’deki bir hastaneye verilir. Kıbrıs Barış Harekâtında başbakan olan Ecevit, bu şahsiyetin Libya’daki saygınlığını çok iyi bildiği için, akademisyen oğlu Orhan Koloğlu’yu seneler sonra Libya Özel Temsilcisi olarak atayacaktır.
KAYNAK:
Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi
Orhan Koloğlu Arap Kaymakam, Mehmet Aldan / İz Bırakan Mülki İdare Amirleri: 2, Sadullah Koloğlu (trakyagezi.com, aksam.com.tr, 27.02.2011)