Kur'an'ın usul ve üslubunu şu hadisten görebiliriz:
Buhari'nin rivayet ettiği bir hadiste Hazreti Aişe Iraklı biriyle konuşması esnasında şunları söylemiştir:
وَلَوْ نَزَلَ أَوَّلَ شَيْءٍ : لَا تَشْرَبُوا الْخَمْرَ لَقَالُوا : لَا نَدَعُ الْخَمْرَ أَبَدًا. وَلَوْ نَزَلَ : لَا تَزْنُوا. لَقَالُوا : لَا نَدَعُ الزِّنَى أَبَدًا، لَقَدْ نَزَلَ بِمَكَّةَ عَلَى مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَإِنِّي لَجَارِيَةٌ أَلْعَبُ : { بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَةُ أَدْهَى وَأَمَرُّ }، وَمَا نَزَلَتْ سُورَةُ الْبَقَرَةِ وَالنِّسَاءِ إِلَّا وَأَنَا عِنْدَهُ.
"İnsanlar, İslam'ı bilip onu benimseyince helal ve harama dair ayetler indi. Eğer ilkin, " içki içmeyin“ ayeti inmiş olsaydı insanlar, “içkiyi kesinlikle terk edemeyiz” derdi. Yahut ilk inen ayet “zina etmeyiniz!“ olsaydı, herkes “zinayı bırakamayız!“ derdi.
Ben Mekke’de, oynayan bir çocuk iken Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem'e “hatta onların vadeleri kıyamettir ve kıyamet ise daha dehşetli ve daha acıdır!” ayeti inmişti. Bakara ile Nisa Sûreleri ise ben onun yanında iken (Medine'de) indi."
Buhari 4993.
Kur'an önce gönüller kazandı. Gönülleri fethetti. Bunun için de Mekke'de nazil olan ayetlerin neredeyse tamamı tevhit, inanç, iman, ölüm ve ötesi, ahiret, hesap, hesaplaşma, cennet ve cehennem hakkındadır. İkinci olarak Mekke'de gelen ayetlerin büyük bir kısmı da ahlak hakkındadır. Yani 23 yıllık İslam dininin ilk 13 yılı neredeyse tevhit ve ahlak temelleri üzerine inşa edildi. İnsanlar iman ettiler, ahlaklı oldular...
Sonra Medine'de helal ve haramlardan bahseden ayetler geldi. İçki, kumar, zina, kan, domuz eti, evlilik, boşanma, miras, faiz gibi konular Medine döneminde yerleşti. Zekât, hac, oruç, kurban, abdest, gusül gibi konular da yine Medine'de nazil oldu...
Allah Teâlâ ilk olarak oku dedi. Ardından hemen namaz kıl demedi. Zira Allah'ı bilmek, ona inanmak, ona doğru bir şekilde inanmak, onun ahiret hayatı var ettiğine inanmak, hesaba çekeceğine inanmak daha önemli ve önceliklidir. Bunlara inanan biri namaz kılar.
Namaz mı hırsızlık mı önceliklidir diye sorulacak olursa Kur'an önce hırsızlık der. Önce ölçü tartı der. Önce güzel ahlak der. Önce yetime, miskinlere, fakirlere, gariplere yardım edin der. Bu yüzden Mekkede nazil olan sûreler tevhit ve ahlak içeriklidir.
Zira düşün ki iman eden biri namaz kılıyor ama bir de ölçü tartıda hile yapıyor ya da ahde vefasızlık yapıyor vb. İnsanlar demez miydi bana ne senin namazından? Bu yüzden Allah Teâlâ önce sahabeyi ahlaki konuda eğitti. Hepsi birer nümuneyi imtisal oldu. Müthiş örnek oldular. İnsanlar bunların hem barış hem savaştaki ahlakını gördü. Ahlak en büyük davetçidir. Sessiz ama etkili bir davetçidir.
Allah Teâlâ dürüst olan ve dürüstlüğü ile örnek olan iman etmiş bu topluma vakti saati gelince içkiyi yasakladı. Onlar da işittik ve itaat ettik dediler. Zinayı yasakladı. Onlar da işittik ve itaat ettik dediler. Bu şekilde din kemale erdi.
Din tevhit ile başladı, ahlak ile yoğruldu, ibadet ile gelişti ve muamelat ile kurumsallaştı.
Kur'an'ın bu davet ve irşat metoduna şu an çok ihtiyacımız var. Adına tedricilik denilen bu sistemin yeniden işletilmesi gerekir. Camiye gelen bir kişi dinin hepsini bir çırpıda öğrenemez. Eğer bu kişi hem ticarette dürüst değil hem namaz kılmayı bilmiyorsa öncelikle bu kişiye dürüstlük dersi verilmesi gerekir. Namaz farz da dürüstlük farz değil mi? Oruç farz da muhtaç kimselerin ihtiyacını gidermek farz değil mi?
Bu sıralama önemlidir. Aksi halde adam önce namazı öğrenir ve yıllar sonra belki dürüst olur. Önce dürüst olmalı, sonra namaz kılmalıdır. Önce iffetli olmalı, sonra tesettüre girmelidir. Önce gıybeti ve yalanı terk etmeli, sonra çarşafa girmelidir.
Murat Padak