Günümüz toplumunda giderek yaygınlaşan yüksek kalorili beslenme alışkanlıkları, masa başında geçirilen süredeki artış (bilgisayar vb) ve bunlara bağlı olarak gelişen şişmanlığın yanı sıra, ortalama yaşam süresinin uzaması sonucu bazı hastalıkların gelişme riskinde dikkat çekici bir artış görülüyor. Kişilerde genetik yatkınlık da bulunması durumunda, karşılaşılabilecek en önemli sorunlardan biri de şeker hastalığı. Bazı uzmanlar şeker hastalığını kısaca “yaşlanmayı hızlandıran bir etken’’ olarak tanımlıyor. Dünyada 150 milyon olan şeker hastası sayısının, 2025 yılında iki katına çıkarak 300 milyonun üzerine çıkabileceği tahmin ediliyor.
Hastalığın kalıcı tedavisine yönelik araştırmalar henüz sonuçsuz kaldığından, hastaların ömür boyu ilaç tedavilerini uygulaması gerekiyor. Bu uygulamalar sırasında ortaya çıkabilen yan etkiler ve gelişebilen ilaç direnci nedeniyle hastalar tamamlayıcı ve alternatif tedavi seçeneklerine yönelebiliyor. Aslında Tip-2 şeker hastalığı (insüline bağlı olmayan tip), bitkisel ilaçların en sık olarak kullanıldığı hastalık olarak biliniyor. Yükselmiş kan şekerini düşürerek (hipoglisemik) ya da kan şekerinin artışını engelleyerek (antihipergli- semik) etki gösteren, meyve, sebze ya da çay olarak uygulanabilen çok sayıda bitki bulunuyor. Deneysel modellerin (deney hayvanlarında ya da enzimatik) oldukça basit ve etkili olması nedeniyle yeni, etkili ve güvenilir ilaç molekülleri keşfedilmesi amacıyla bu bitkisel ürünlerin şeker hastalığında etkili olup olamayacağı hususunda çok sayıda araştırma yapılmış.
Çemen kolesterol ve lipidi düşürüyor
Çemenotu tohumu, lezzetine aşina olduğumuz, pastırma yapımında kullandığımız bir baharat. Tip-2 şeker hastalığında etkili olduğu deneysel olarak ortaya konulmuştur. Etkisi çok yönlü mekanizmalara dayandırılmaktadır. Yapısında yüzde 50 lif (yüzde 30’u çözünür, yüzde 20’si çözünmeyen lif) taşıdığı için yemek sonrası besinlerin emilimini yavaşlatarak, kan şekerinin ani yükselmesini önlerken (antihiperglisemik), taşıdığı steroidal saponinler kan şekerini düşürücü (hipoglisemik), yapısındaki bir amino asit bileşeni de (4-hidrok- si izolösin) insülinotropik etki göstermektedir. Yani insülinin üretildiği beta hücrelerini uyararak, insülin üretimi ve etkinliğini artırmakta, somatostatin ve glikoz seviyelerini etkilememektedir. Bu nedenle çemenotu tohumunun şeker hastalarında ilaç olarak yararlanılmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. Çementohumunun ayrıca alfa-glikozidaz enzimini baskılayıcı etkisi bulunmaktadır. Bu suretle nişastalı gıdaların bağırsaklarda parçalanarak şekere dönüşümü azaltılmaktadır. Görüldüğü gibi çementohumu Tip-2 şeker hastaları için gerçekten çok yönlü bir bitkisel ilaç.
Çemenotu tohumunun bir diğer önemli etkisi ise serum trigliserit, total kolesterol ve kötü kolesterol (LDL-C) seviyelerini düşürmesidir. Bu etkisi, muhtemelen yapısındaki saponin tipi bileşenlerin safra salgısını artırıcı etkisi ve kolesterolle saponinlerin çözünmeyen kompleks oluşturarak, emilemeden atılmasına bağlıdır. Genelde gıda olarak da kullanıldığı için çementohumunun zararsız olduğu düşünülüyor.
Çementohumu güvenilir mi?
Çementohumunun kullanımı eski Hint tababetine (Ayurveda) dayanmaktadır. Halk arasında binlerce yıldır tababette kullanılan ve ayrıca baharat olarak besinlerimizde yer alan bu tohumların zararsız olduğu düşüncesi yaygındır. Yapılan bazı çalışmalarda şeker hastalarında 6 ay süresince günde 25 gram verildiğinde herhangi bir organ hasarı ya da doku değişikliği gözlenmemiştir. Ancak çementohumunun sınırsız bir şekilde ve gelişigüzel kullanımından kaçınılması gerekir. Özellikle allerjik yapılı kişilerde, nohuda duyarlı olanlarda (çapraz duyarlılık) dikkatle kullanılmalıdır. Bazı kişilerde ishal, gaz ve baş dönmesine yol açabilmektedir. Lifli yapısı nedeniyle birlikte alınan ilaçların emilimini engelleyebilir. Bu nedenle, çementohumu ile ilaçların 1-2 saat ara ile alınması daha doğru olacaktır.
Çementohumunun, şeker hastası olmayan kişilerde, kan şekeri seviyesi üzerinde belirgin bir etkisi bulunmamaktadır. Ancak şeker hastalarında kan şekerini düşürücü ilaçlar ile birlikte kullanılması durumunda, ilacın etkisini kuvvetlendirerek kan şekerinin aşırı düşmesi sonucu şok görülebilir. Bu hususa dikkat edilmesi önemlidir.
Çemenin ağır kokusunun sırrı nedir?
Çementohumu kullanılması ile ilgili sanırım en önemli sorun ter, idrar ve tüm vücut sıvılarındaki ağır koku ki, sıcak yaz günlerinde tahammülün de ötesinde! Bu kokunun bileşimi ile ilgili çok yeni yapılmış bir bilimsel çalışma dikkatimi çekti. İlginç olması nedeniyle sîzlerle paylaşmak istedim. İki erkek gönüllünün koltuk altı terinden özel yöntem ile (üst katman katıfaz mikrotü- ketme tekniği) numuneler alındıktan 2 gün sonra, gönüllülere günde 10 gram çementohumu ile hazırlanmış çay verilmiş ve tüm gün boyunca ter örnekleri alınmış. Ardından ter örneklerindeki kokuya neden olan uçucu bileşenler özel teknik ile (gaz kromatografısi) analiz edilerek karşılaştırılmış. Çementohumu verildikten sonra, terin bileşiminde tespit edilen onaltı maddeden sekizinin yapısı belirlenmiş. İlginç olan husus, belirlenen bu bileşiklerin, genellikle teker teker olduğunda hoşumuza giden kokuları olduğu halde, karışım durumunda (bilinmeyenlerle birlikte) hoş olmayan bir kokuya sahip olması. Mesela kafur kokusu (kamfen), limon kokusu (geranial), çam kokusu (beta-pinen), karanfil kokusu (beta-karyofılen), tatlı meyvemsi koku (neril asetat ve alfa selinen) gibi güzel kokuların, bu şekilde ağır bir koku yaratabileceğini düşünebilir miydiniz?
ÖNERİLER I UYARILAR
Çementohumu çayı nasıl hazırlanmalı?
Kaynatılarak (dekoksiyon) şeklinde hazırlanır. Önerilen derişim yüzde 5'dir. Parçalanmış tohumlardan bir tatlı kaşığı alınıp, bir bardak soğuk su içerisine atılarak kaynatılır.
Hangi sıklıkta ve ne miktarda kullanılmalı?
Çay halinde günde 2-3 defa içilir.