Yüksek tansiyon en yaygın görülen hastalıklardan biridir. Dünya Sağlık Örgütü, dünyada yaklaşık olarak bir milyar kişinin çeşitli derecelerde yüksek tansiyon belirtileri gösterdiğini bildirmektedir. Belirtilerin kontrol altında tu- tulabilesi için çoğunlukla iki veya daha fazla ilacın birlikte kullanılması, ayrıca gerek beslenme ve gerekse yaşam şekline yönelik bazı önlemlerin alınması zorunlu. Ancak tansiyon düşürücü ilaçların büyük birçoğunluğunun kullanım süresi içerisinde yol açtığı çeşitli yan etkilere bağlı olarak, hastalarda tahammülsüzlük ortaya çıkabilmektedir.
Doğal antioksidanların, özellikle damar işlevleri üzerindeki etkisine bağlı olarak, son yıllarda kalp ve damar hastalıklarında gerek koruyucu ve gerekse tedavi edici olarak yaygın kullanıldığını çoğumuz biliyoruz. Antioksidanlar bakımından zengin meyve ve sebzelerin düzenli kullanılmasına bağlı olarak kan plazmasında antioksidan seviyesinin yükseldiğini ve buna bağlı yüksek tansiyon seviyesinde düşme sağlanabildiğini ortaya koyan bilimsel çalışmalar bulunmaktadır. Domates ve domates ürünleri, alfa-tokoferol, folat, flavonoit- ler ve bilhassa karotenoitler (beta-karoten, fıtoen, fıtofluen) gibi önemli anti- oksidanlar bakımından zengindir. Özellikle domates, en kuvvetli antioksidan karotenoitlerden biri olan likopenin başlıca kaynaklarından biridir. Bu bileşenlerin teker teker veya birlikte aterosklerozun en önemli etkenlerinden olan lipoprotein ve vasküler oksidasyonu önlediği, homosistein, platelet kümelenmesini engellediği ve kan basıncını düşürdüğü bilinmektedir.
Tip-2 diyabet hastalarında domates suyunun kullanılması ile plazma liko- pen seviyesinde gözlenen belirgin artışa bağlı olarak, kötü huylu kolesterolün (LDL) oksitlenerek damarlar için zararlı ürünlere dönüşümünün belirgin bir şekilde azaltılabildiği gözlenmiştir. Bilimsel nitelikte bir başka klinik çalışmada ise domates özütü kapsüllerinin ağır olmayan yüksek tansiyon vakalarında etkili olduğu bildirilmektedir.
Yeni yayımlanan bir bilimsel çalışmada ise 46-66 yaşları arasında 54 orta derecede yüksek tansiyon hastasına, 6 hafta süresince içeriği belli özel bir domates özütü taşıyan kapsül ya da aynı görüntüye sahip boş ilaç (soya yağı) veriliyor. Domates özütü deyince aklımıza dolates salçası ya da ketçap gelebilir; ancak bu özütün bileşimi farklı. Domates çekirdeklerinden özel suretle elde edilen domates yağı içerisinde çözünmüş domates bileşenlerini taşıyor. 250 mg’lık kapsül içerisinde; likopen (yüzde 6), beta-karoten (yüzde 0.15), fıtoen ve fıtofluen (yüzde 1), E vitamini (yüzde 2) bulunuyor. Çalışma sırasında boş ilaç verilen grubun kanında da, muhtemelen yedikleri domates nedeniyle, li- kopen derişiminin bir miktar artmasına karşılık kan basıncı değerlerinde bir düşme gözlenememiş. Yani domates yemekle kan plazması likopen seviyesinde gözlenen artış, tansiyonu düşürmek için yeterli olmuyor. Daha önce yürütülen çalışmalarda likopenin tek başına uygulandığında tansiyon düşürücü etkili bulunmamasına karşılık, “domates özütünün etkili bulunması’: muhtemelen domates içerisindeki antioksidan bileşenlerin birlikte daha kuvvetli etki göstermesi ile açıklanabilir. Diğer olası etkenler, domatesin tansiyon kontrolünde rol oynayan potasyum bakımından zengin olması ya da içerdiği polifenolik bileşenler olabilir.
Bu çalışmanın sonuçları, domates yiyerek değil ama daha yoğunlaştırılmış likopen içeriğine sahip domates özütlerinden hazırlanan ilaçların yüksek tansiyon hastalarında tansiyonun düşürülmesi için yararlı olabileceği konusunda önemli ipuçları veriyor. Daha fazla sayıda yüksek tansiyon hastasında, daha uzun süreli ve farklı miktarlarda uygulandığında, sağlanan yararın artıp artmayacağını ortaya koyabilecek klinik çalışmalara ihtiyaç var. Özellikle hastanın kullandığı tansiyon düşürücü ilaçlar ile birlikte kullanıldığında, hastanın tansiyon ilacına olan gereksinimini azaltabiliyorsa bence çok yararlı olabilir. Böylece hastanın tansiyon ilacı tedavisine olan tahammülü artırılabilir.
ÖNERİLER I UYARILAR:
Domates özütü Türkiye’de var mı? Satın alırken nelere dikkat edilmeli?
Çalışmada bahsedilen domates ürünü ülkemizde henüz bulunmuyor, ancak likopen taşıyan ilaç formüllerinden de benzer etkiler sağlanabileceğini düşünüyorum. Bazılarınız “domates, salça yesem daha iyi" diye düşünebilir; ancak kullandığınız salçada ya da domateste likopen olup olmadığını veya varsa miktarını biliyor musunuz?
Hangi sıklıkta ve ne miktarda kullanılmalı?
Genellikle tablet'kapsül şeklindeki ürünlerden günde 30 miligram önerilmektedir.