Lokman Hekim’i bilirsiniz. Bitkilerin dilini bilen bilge bir kişidir. Efsaneye göre Lokman Hekim, bitkilerin aralarında konuşurlarken duyduğu ölümsüzlük sırlarını yazdığı kâğıdı Ceyhan nehrine düşürüp kaybeder. İşte o gün bugündür insanlar ölümsüzlük peşindedir. Ne dersiniz, acaba ölümsüzlük sırları “bitkilerde” gizli olabilir mi?
Doğa, sağlıklı bir yaşam sürebilmemiz için bizlere sonsuz kaynaklar sunuyor. Günümüzde yapılan bilimsel çalışmalar da bu konuda destekleyici bulgular ortaya koyuyor. Araştırmalar sonucu elde edilen bu bulgular, uzmanlar tarafından yorumlanarak sağlığın korunması ve hastalıkların tedavisinde yararlanılabilecek en doğru yolun ne şekilde olması gerektiği konusunda hipotezler geliştiriliyor. Dikkat ederseniz yaşam biçimi, beslenme ve egzersiz önerileri uzmandan uzmana farklılık gösterebildiği gibi, zaman içerisinde de ortaya çıkan yeni bulgulara bağlı olarak tamamen değişebilmektedir. Bir çalışmanın ön plana çıkardığı olumlu bulguları, başka bir çalışma çürütebilmektedir. İki adım ileri bir adım geri ya da iki adım geri bir adım ileri!
Ardından olumlu bulguların destekçileri ile olumsuz bulguların destekçileri arasında süren tartışmalar. Aynı, yarım bardak suyun dolu ve boş tarafına bakanların ne gördükleri gibi; boş mu, yoksa dolu mu? Bir bakıyorsunuz, yıllarca kullandığınız ve yararlı olduğuna şahit olduğunuz bir ilaca, bilimsel bulgu sonucu “etkisiz” dendiğini öğrenerek şaşırıyorsunuz. Nitekim son yıllarda önemli bir tıp dergisinde 50.000 kişide 10 yıl sürdürülen bir çalışmanın sonucunda vitaminlerin yararlı olmadığı konusunda bir makale yayınlanmıştı. Basındaki manşetler boş tarafına bakıyor bardağın: “Vitaminler etkisiz’: İnsanların aklı karışıyor; “Boşuna kullanmışım bunca yıl!” diye düşünüyorlar. Yani daha alınacak çok yol var!
İki Uç: Tukakacılar ve Fırsatçılar!
Bu tartışmaların en yoğun olarak cereyan ettiği alan, kuşkusuz, bitkisel ilaçlar. Bitkiler yararlı mı, yararsız mı? Zararlı mı, zararsız mı? Kendisinin çağdaş ve bilimsel olduğunu kabul eden bir grup, bardağın sadece boş tarafına bakmakta ısrarlı! Onlara göre “bitkiler, vitaminler, mineraller etkisiz". Onların etki anlayışı ünlü çizgi karakter Temel Reis’in (Popeye) ıspanak konservesi misalı: Bir kutu yutunca hemen etkisini göstermeli! Halbuki biraz insan fizyolojisi bilen bir kişi bu düşüncenin ne kadar anlamsız olduğunu kavrayabilir.
Diğer bir grup ise, bardağın sadece dolu tarafını görüyor. Onlara göre ise “her derdin devası bitkilerde". Akademik ünvanlı bazı kişiler kendilerini artık “Lokman Hekim” olarak niteliyor. Görsel ve yazılı basında beyanlar; falanca bitkiyi 3 dakika kaynatırsan basura, 5 dakika kaynatırsan zihne iyi gelir! Havuç suyu içersen Alzheimer hastalığına yakalanmazsın. Onlar için “kan-beyin engeli" diye bir sorun yok, midenize giden her şey beyine de ulaşır... Yararlı olup olmadığı ise; zaten Alzheimer hastalığı uzun vadede görülecek bir durum; o zamana kim öle, kim kala!
Peki, nedir gerçek bilimsel yaklaşım?
Gerçek bilimsel yaklaşım; bardağın ne kadarının dolu, ne kadarının boş olduğunu görebilmektir!
Diğer taraftan, yeryüzündeki her yaşam kendi içerisinde ayrı bir özgüllük taşır; farklı kalıtsal ve metabolizma özellikleri, farklı yaşam ve beslenme şekilleri için tek tip bir sağlıklı yaşam önerisinin doğru olması beklenemez. Benim çok beğendiğim bir söz var; “Yeryüzünde insan sayısı kadar hastalık çeşidi vardır.” Her hastalık her insanda farklı belirtiler, farklı şikâyetler ile seyreder. Dolayısıyla, teşhis edilen hastalığa göre standart tedavi uygulanması yerine, kişinin şikâyetlerine göre ayarlanan akılcı tedaviler uygulanması daha doğru bir yaklaşım olarak görünüyor bana. Mesela, falanca kişi sigara içtiği halde 90 yaşına kadar yaşadı, ama bir diğeri hiç sigara içmediği halde 50 yaşında öldü şeklinde sık sık duyduğumuz hikâyeler, sigaranın sağlık için yararlı olduğu şeklinde yorumlanamaz. Belki sigara içen kişi sigara kullanmasa daha uzun süre yaşayabilecek, sigara içmediği halde genç ölen kişi ise sigara kullansa daha da erken yaşta ölecekti. Kim bilebilir?
Kanımca, tüm hayatımız bir satranç oyunu. Önemli olan “doğru taşlar ile doğru hamleler" yapabilmek. Konu sağlık olduğunda günümüzde doğru hamlelerin neler olabileceği konusunda bilimsel bulgular bazı ipuçları vermektedir. Ancak güvenilir bilimsel verilere dayanarak, herkesin kendi hamlelerini kendisinin planlamaya çalışması en akılcı yaklaşım olacaktır. Unutmayın hiç kimse sizi sizden daha iyi tanıyamaz. O halde önemli olan husus güvenilir bilgiye nasıl ulaşılabileceğidir. Herhangi bir sağlık eğitimi olmayan, ancak akademik ünvanı bulunan, medyada sık sık boy gösteren her kişinin peşinden kapılıp giderseniz, işiniz zor! Hele hamlelerinizi internetteki bilgi kirliliğine kanarak ve İnternet üzerinden pazarlanan kontrol dışı ürünleri kullanarak yapmaya kalkarsanız, vay halinize! Hani halk arasındaki deyiş gibi “Kılavuzu karga olanın ..
Uyarı!
Bitki özütü ile yapılan bir çalışmadaki başarılı tedavi oranlarını aynı bitkinin çayını kullanarak sağlamazsınız. Çünkü bitki çayı, bitkinin suda çözünen ya da su içinde ince parçacıklar halinde dağılma özelliğindeki bileşenlerini taşımaktadır. Eğer etkili madde bu özelliklere sahip değilse, çay şeklinde kullanıldığında yararlı olması beklenemez. Bitki özütü ise, bitki organı içerisindeki etkili maddenin bir çözücü kullanarak ekstraksiyon yapıldıktan sonra, çözücünün uzaklaştırılması ile elde edilir. Bu özütün tablet/kapsül/şurup gibi ilaç şekilleri halinde uygulanması ile etkili maddenin tedavi cevabı için gerekli miktarlarda verilmesi mümkün olabilir.
Dikkatinizi çekmek istediğim bir diğer önemli husus ise yeterli devlet denetimi bulunmadığından çay ya da ilaç şeklinde kullanacağınız tüm bitkisel ve diğer doğal ürünlerde kaliteye önem verilmesidir. Özellikle internet üzerinde satılan sağlık ürünlerine güvenmeyiniz. Aksi takdirde şifa beklerken canınızdan olabilirsiniz.
Prof. Dr. Erdem Yeşilada