Yılların eskimeyen ve yıllarca eskimeyecek bir sorudur bu. İslam köleliği neden kaldırmadı?
Değerli kardeşim, öncelikle her olayı kendi zamanında değerlendirmek lazım. Buna mekanı da ekleyebiliriz. Zulmün ve açlığın olduğu bir yerde insanların yapıp ettiklerini, rezidanslarda ve lüks konutlarda olanlar anlayamaz. Yüz yıl önce tüm dünyada evet tüm dünyada evlilik 14-18 yaş arasında iken, bugün 18 yaş altı evlilikler yüz kızartıcı suç olarak algılanıyor. Bir olayı tarihi bağlamından koparır ve sonradan kazandığınız yargılar ile yargılarsanız sağlıklı bir sonuç elde edemezsiniz. Çok eşlilik konusu da bunun içinde yer alır. Şimdiki yazımızda İslam'da kölelik meselesine genel hatlarıyla bakacağız.
Kölelik sistemi İslam'dan belki binlerce, on binlerce yıl öncesinden gelen bir sistemdir.
Eski dönemlerde insanlar savaşırken ölmeyi, öldürülmeyi, esir alınmayı, esir alındıktan sonra ya öldürülmeyi ya da köle olarak hayatına devam etmeyi kabul ederek savaşa girerdi. Yani savaşa giren ülkeler ve insanlar bu riskleri göz önüne alarak savaşa girerdi. Savaşı kaybeden taraf sadece savaşı kaybetmiyordu. Şahsını, ailesini, malını ve topraklarını kayıp ediyordu.
İslam geldiğinde Mekke'de, Medine'de, Roma'da, Çin'de, Avrupa krallıklarında ve sair dünyanın her yerinde kölelik sistemi vardı. İslam köleliği getiren, sürdüren ve devam etmeyi arzulayan bir sistem değildir.
İslam köleliğe farklı bir boyut kazandırmış ve dünyaya kölelik konusunda örnek olmuştur. Zira İslam, kölelik yollarını en asgari düzeye indirmiş ve her fırsatta bir köle azat etmeyi emretmiş ve tavsiye etmiştir.
Düşün ki, Ramazan orucunu bozuyorsun ve ceza olarak köle azat etmek zorundasın. Düşün ki, yemin ediyorsun ve yeminini bozduğun takdirde bir köle azat etmek zorundasın. Düşün ki, bilmeyerek bir adamın ölümüne sebebiyet veriyorsun ve ceza olarak bir köle azat etmek zorundasın. Düşün ki, bir insan eşine zihar yapıyor ve ceza olarak köle azat etmek zorunda kalıyor. Hacda öyle, oruçta öyle, sair ibadetlerde öyle...
Namazın saf düzeninde köle safı yoktur. Köle ve efendi aynı safta yer alır. Hatta efendi, ön safta namaz kılan kölesinin ayaklarının olduğu yere secde etmek zorunda kalıyor.
Kölenin üzerine ağır yük yüklemek haramdır. Köleyle aynı yemek yenilecek ve köleye eziyet etmek yasaklanmıştır.
İslam'ın bu emirleri geldiğinde dünyanın diğer ülkelerinde köleler gladyatör olarak dövüştürülüyordu. Ölen ölüyor, ölmeyen ise diğer arenada ölüyordu. Hatta kimi zaman köleler aç bırakılmış vahşi hayvanlar ile dövüşmek zorunda kalıyordu.
Diğer ülkelerin yaptığını boş verelim. Onlar bunu din adı altında yapmıyordu. Peki, İslam niye köleliği kaldırmadı?
İslam, Hazreti Resulullah'ın vefat ettiği dönemde sadece Hicaz bölgesinde idi ve Mekke, Medine dışında kalan bir çok yerde İslam'ın ruhu hakim değildi.
İslam'ın tek başına tüm dünyada on binlerce yıldır yer alan bir sistemi tek seferde kaldırması mümkün değildir. Allah emretse idi amenna. Ancak İslam herkesin köle edindiği bir dönemde köleliği yok sayması vakıaya ve gerçeklere aykırıdır.
Düşün ki, İslam, gayrimüslimlerle savaşa giriyor. Onlar elde ettikleri esirleri köle yapıyor, satıyor ya da öldürüyor. Ama Müslümanlar esir aldıklarını salıveriyor. Buna ne kadar akıllıca diyebiliriz? Sen esir alınınca öldürülecek veya köle olacaksın. Ama esir aldığında ona bir şey yapamayacaksın.
Akabe nedir bilir misin diye başlayan ayet Mekke'de nazil olmuştur. Akabe yani zor yokuş, köleyi azat etmektir diye buyurmuştur Rabbimiz. Yani kölenin insan yerine konulmadığı bir dönemde ve İslam'ın ilk temellerinin atıldığı dönemde köle azat etmek, zoru aşmak olarak tasvir edilmiştir.
Kölelik sistemi bütün fıkıh kitaplarında yer almıştır. Bir Müslüman namazı öğrendiği gibi kölelik hukukunu da öğrenmiştir. Öyle filimlerde geçtiği gibi kölelik, dansöz cariyelerden ya da sahiplerini yelleyen kimseler değildir. Kölenin, efendisi üzerinde hakları vardır.
Kölelik sistemi zamanla azalmış ve sadece saraylarda yer almıştır. Osmanlı dönemi itibariyle kölelik dar bir alana sıkışmış ve savaş esirleri genel olarak köle olarak alınmamıştır. Bu da İslam topraklarında köleliğin bitmesine zemin hazırlamıştır. Tarihte bazı Müslümanların kölelik hususunda aşırıya gitmeleri, yanlış yapmaları ve kötü nam bırakmış olmaları İslam'ın değil, onların suçudur.
Murat Padak