İntihar

İnsanlık tarihi boyunca bütün toplumlarda her zaman değişik sıklıkla görülen intihar, sadece ruh hekimlerini ilgilendiren bir surun olmayıp, ekonomik kültürel yönleri ve yansımaları vardır.

Neden kendine düşmanlık?

İlkel toplumlarda bile intihar eylemi söz konusu olmuş, ilkel insanlar olaya kötü ruhların yâda şeytanın neden olduğunu düşünmüşlerdir.

Vikingler intihar ederek ölenlerin anısına ve ailesine büyük saygı gösterirler, savaşta şehit olanların ve intihar edenlerin cennete gittiğine inanırlardı.

Eskiden olduğu gibi günümüzde de Afrika da bulunan birçok kabilede intihar bir bağlılık, dostluk simgesi olarak benimsenmiştir.

Bilindiği gibi Müslümanlık da intihar ederek ölenlerin dini ve tanrıyı inkâr ettikleri, büyük günah işledikleri kabul edilmiş olup bu şekilde ölenlerin cenaze namazları kılınmaz.

Fransız devriminden sonra insan hakları bildirisinin yayınlanmasıyla, kurumsal düzeyde intihar girişiminde bulunan yâda intihar ederek ölenin dinsel yâda yasal olarak suçlanması son bulmuş ancak toplumsal yaklaşım değişmemiştir.

Çağımızda intihar girişiminde bulunan ya da intihar ederek ölen bir insan karşısında toplumların genel kanısı bir cümleyle özetlenebilir. “Bunu yaptığına göre deli olması gerekir” Gerçektende çağdaş toplumlar ve hekimler intihar eylemine ruhsal bozukluk ya da hastalığın bir belirtisi olarak yaklaşmaktadırlar.

Kuşkusuz kaygı ve depresyon çağı olarak adlandırılan bu yüzyılda intihar eylemleri önemli bireysel ve toplumsal bir sorun olarak görülmektedir. İntiharın, saldırgan dürtülerin, isteklerin bastırılması ve insanın kendi öz benliğine yönelmesi sonucu ortaya çıkan bir eylem biçimi olduğunu belirttik. Bu tip bir davranışın ortaya çıkmasında ve eyleme dönüşmesinde benlikle üst benlik arasındaki çatışmadan kaynaklanan kaygı önemli rol oynar.

İnsanlar genellikle hayatlarında arada sırada ortaya çıkan sıkıntılar yâda travmatik olaylarla baş edebilirler. Fakat bu olaylar üst üste geldiğinde her zamanki baş etme yöntemleri yetersiz kalabilir. İntihar girişimi çaresiz kalan bir kişinin çıkış yolu bulamadığı, sorunlarından umutsuz olarak kaçmak istediği, kendinden yâda çevresinden kaynaklanan sorunlarla kendini köşeye sıkışmış hissettiği zamanlarda duyduğu öfkeyi kendine yöneltmesidir. Bu şekilde hem kendini hem de çevresindeki suçladığı kişileri cezalandırmaktadır.

Yörükoğlu (1993)’ na göre ise kişi kendi benliğini değersiz ve yetersiz buluyorsa kişinin benlik saygısı azalır. Ruhsal çökkünlük yani depresyonda olan kişi kendini o kadar değersiz bulabilir ki yaşamına son vererek bu değersiz benliğinden kurtulmak ister.

İnsanlar genellikle çeşitli sorunlara bağlı olan dayanılmaz duygusal acılardan kurtulmak için intihara başvururlar. İntihar çoğunlukla bir “yardım çığlığıdır.” İntihar girişiminde bulunan kişi öylesine bir sıkıntı içindedir ki bu durumdan kurtulmasını sağlayacak başka seçenekleri göremez.

İntihar eyleminde bulunan pek çok kişinin ortak amacı yaşamlarına son vermek değil acılarına son vermektir.

“İntihar oranlarını arttıran psikososyal risk faktörleri”

Madde ve alkol istismarı hem duygusal, bilişsel, sosyal, ailevi ve davranışsal fonksiyonlara olan etkisi hem de bireyin kontrol duygusunu azaltması nedeniyle intihar davranışı için anlamlı bir risk faktörü olarak görülmektedir.

Alkol ve madde istismarı oranlarındaki değişiklikler büyük bir olasılıkla özellikle ergen intiharlarındaki dramatik artış ile ilgilidir. Avrupa’daki intihar oranlarının araştırıldığın bir çalışmada, alkol tüketimindeki yüzde değişiminin, intihar oranlarındaki değişim ile yüksek koralasyon gösteren tek değişken olduğu ortaya çıkmıştır.

Stresli yaşam olayları da intihar davranışını arttırıcı bir risk faktörü olarak ortaya çıkmaktadır. Günümüzde psikososyal stresörler 25-30 yıl öncesine oranla oldukça artmıştır.

İntihar olaylarına medyanın da anlamlı bir etkisi vardır. Medyada intihar gibi şiddet içeren olayların yayınlanmasının intihar girişimlerine etkisi büyüktür. (phillips 1977 ) özellikle gençler basın yayın organlarında büyük puntolarla yer alan bu olaylardan etkilenmektedirler.

İntihar olaylarını gazetelerin baş sayfalarında çarpıcı ve sansasyonel bir biçimde işlenmesi, intihar olaylarının artışında anlamlı bir etki yaratmaktadır. Medyada ki intihar haberlerine baktığımızda yalnızca kullanılan, yöntemlerin üzerinde durulduğunu , intiharın altında yatan duygusal nedenlerin göz ardı edildiğini görmekteyiz . bu durum taklit intiharların oluşmasına neden olmaktadır. İntihar haberleri yayınlandıktan hemen sonra intihar olaylarında artış görülmektedir. Örneğin , marilyn monroe kendini öldürdükten sonra intihar oranı %12 kadar artmıştır.

İntihar ile ilgili edebi eserler ve intihar davranışı arasında da bir bağlantı bulunmuştur. Gould ve shaffer ( 1986 ) tv’de üç ayrı kanalda intihar ile ilgili filmlerin gösterildiği bir dönemi takip edn günlerde ergenler arasında intihar girişimleri ve tamamlanmış intihar oranlarında anlamlı bir artışın olduğunu saptamışlardır. Okunan bir kitaptan ya da seyredilen bir filmden etkilenip , aynı yöntemi kullanarak intihar eden bireylere rastlanması yeni bir olay değildir.

İntihar Riskinin Yüksek Olduğu Durumlar :

Geçmişte yapılmış bir başka intihar girişimi .

Ailede intihar edenlerin bulunması .

Depresyon .

Alkol ya da diğer maddelerin aşırı kullanımı ve bağımlılık .

Acı veren , yetersiz bırakan ya da çaresi olmadığı düşünülen fiziksel bir hastalık .

Sağlık yada yaşam durumlarında ortaya çıkan veya çıkması beklenen olumsuz olarak algılanan değişiklikler .

Yakın zamanda bitmiş çok yakın bir ilişki .

Statü kaybı .

Ekonomik bunalım .

Kimler İntihar Eder ?

Dünya salık örgütü intiharları “ gerçek intiharlar ve intihar girişimleri” olarak ikiye ayırır. Gerçek intiharlar ölümle sonuçlanır. İntihar girişimleri ise bireyin kendini yok etmek , zarar vermek , zehirlemek amacı ile gerçekleştirdiği intihara yönelik , ölümcül olmayan tüm istemli girişimlerdir. Gerçek intihar olasılığının görece olarak en yüksek olduğu ruhsal bozuklukların başında depresyonlar bulunur .

Ölümle sonuçlanan intihar girişimlerinin yaklaşık % 65 ‘de depresyon tanısı konmuştur. Depresyonlardan sonra alkol , uyarıcı , uyuşturucu ilaç ve madde bağımlılarında maddenin kullanıldığı süre içersinde ya da madde kesildikten sonra , yoksunluk belirtileri sırasında intiharlar olabilir.

Şizofrenikl de de amaçsız , anlamsız intiharlar görülebilir. İntihar girişimlerinin % 30’da hasta da iki ( ambivalance ) düşünce vardır. Ölmeyi hem ister , hem istemez . bu düşünce biçimine göre intihar eylemleri çelişik olabilir. İntihar girişiminden hemen sonra yaşamını sürdürmek için çaba gösterir. Çevreden yardım ister.

İntihar girişimlerinin % 5 ,% 10 türlü nedenlerle gerçek intihara dönüşebilir.

Yanımızda ki bir kişinin intihar etme düşüncesini NASIL anlayabiliriz ?

İntihar etme eğiliminde olan kişiler sıklıkla bilinçli yada bilinçsiz olarak yardım istediklerini ve kurtarılmayı umduklarını ima edecek şekilde çok sayıda uyarı verirler bununla beraber bir yada birden fazla uyarı o kişinin gerçekten intihar edeceği anlamına gelmez . Emin olmak İçin tek yol ona sormaktır. Bazı durumlarda da intihar eyleminde ki kişiler kurtarılmak istemezler ve dolayısıyla uyarı işaretleri göstermekten kaçınabilirler.

Şimdi intihar düşüncesinde olan insanların sıklıkla gösterdikleri tipik uyarı , işaretlerine bir göz atalım ;

Arkadaşlarından ve ailesinden uzaklaşma

Gündelik işlere karşı ilgiyi kaybetme

Üzüntü , umutsuzluk , huzursuzluk , yorgunluk , iştahta kiloda uyku düzeninde ve hareket düzeyinde önemli değişiklerle seyreden depresyon belirtileri

Kendisi hakkında olumsuz şeyler söyleme .

Bu kesin bir liste değildir bazı insanlar bu işaretlerden hiçbirini göstermeden intihar düşüncesinde olabilirler.

Evet herkesin intihar etmek için bir nedeni vardır. Acaba var mıdır? Yoksa bu bir kaçış mıdır? Veya bir anlık bir buhran mıdır? Evet hemen hemen her gün gazetelerde televizyon haberlerinde dinliyor ve okuyoruz. İşte falanca borsada şu kadar para kaybetti. Kendisini tabancasıyla vurdu. Falanca sevdiği kız uğruna üzerine benzin döküp kendini yaktı. Bir başkası artık şovv haline gelen boğaz köprüsü şov yapanlar veya tuttuğu takım başarısız oldu diye çözümü intiharda arayanlar. Neden hep aynı yolu deniyorlar yaşamlarındaki anlamsızlık mı? Yoksa kendilerine olan saldırganlık dürtüleri mi ? adres hep aynı. M. AKİF’inde dediği gibi Yeis öyle bir bataktır ki düşersen boğulursun, ümide sarıl sımsıkı seyret ne olursun.

Yaşam gerçekten de bir savaştır

Kötülük arsız ve güçlü

Güzellik büyüleyici ama az

İyilik çok çabuk bitiyor

Aptallık almış başını gidiyor

Günler adiliklerle dönüyor

Budalalar büyük görevler için duyarlı insanlar az

Ve insanlar genellikle mutsuz

Ama gördüğümüz bu dünya ne bir yanılsama

Ne bir hayal nede kötü bir kabus

Gene de sonsuza dek ona uyarız onu ne unutabiliriz

Ne yadsıyabiliriz. Ne de vazgeçebiliriz.

KRİZ SIRASINDA MÜDAHALE PLANI

Güvene, içtenliğe ve kabule dayalı bir ortam yaratın

Yumuşak ve net konuşun, sesiniz içten ve sıcak olsun. Çok açık olmaya çalışın. Kişinin konuşma düşünme hızına saygı duyun ve sabırlı olun. Heyecan içeren duygularınızı ifade etmeyin. Sakin olun. Kendinizi ve çevrenizi kontrol altında tutun. Mümkünse tehlikeden uzak sakin bir yer seçin. Bazen ilişki kurmak zor olabilir. Kişi ağlayıp bağırabilir, alkol ya da ilaç etkisi altında olabilir. Bekleyin ! eğer sizin vaktiniz yoksa bir başkasından yardım isteyin.

Ama kaçmayın 

Kişinin intihara neden olarak ileri sürdüğü problemi üzerinde çalışabilecek şekilde yeniden tanımlayın

Kriz halindeki kişiler genellikle bir sorun yığını altında kalmış gibidirler. Müdahaleyi yapan kişinin , en acil ve en yoğun problemi bulup üzerinde çalışılacak şekilde açığa çıkarmalıdır. Yapılması gerekenler için bir öncelikler listesi oluşturun .( Listenin en başında bulunması gereken seçenek “ sağ kalmak olmalıdır.”) geçmişte yaşanan sorunlar değil şimdi ve burada ki sorunlar üzerinde durun.

Durumun aciliyet ve tehlike derecesini değerlendirin

Kişide gözlenen belirtilerin ipuçlarının , verdiği mesajların aciliyet derecesini araştırın , ancak bunu yaparken açık ve sakin olun. Kendinize şu soruyu sorun :”kişi kendisine gerçekten zarar verecek mi ?” farklı tehlike düzeyleri farklı müdahaleleri gerektirir.

Mantık ve duygular arasındaki dengeyi yeniden oluşturun

Kriz anında insanlar isterik bir nöbetten , inanılmaz derecede mantıklı konuşmaya kadar , çok çeşitli psikolojik durumlar içine girebilir. Çok yoğun duygular yaşayanları sakinleştirmeye çalışın. Çok mantıklı konuşanlarda ise bazı duyguları ortaya çıkarmaya çalışın. Eğer sorunun özüne inmek ve gerçekçi çözümler üretmek istiyorsanız duygusal bir dengenin sağlanması gerekmektedir.

Kişinin şimdiki ve geçmişteki güçlü yanlarını araştırın

Burada sorulacak soru kişinin o ana kadar sorununu çözmek için neler yaptığı ve sonuçlarının ne olduğudur. İnsanlar bazen sorunlarıyla tek başlarına uzun süre uğraşıp , başarısız olduktan sonra yardım isterler. Bazıları da kendileri hiç bir şey yapmadan denemeden sorunu diğer insanların çözmesini bekleyebilirler. Müdahaleyi yapacak kişinin herhangi bir öneride bulunmadan önce bunu anlaması gerekir . kriz içindeki kişiler genellikle hayatlarındaki olumlu şeylerin farkında değillerdir. Müdahaleyi yapan kişilerin onları anlaması gerekir. Ancak bu onların olumsuz bakış açısına kendilerini kaptırmaları anlamına gelmemelidir.

Aciliyet derecesine göre, geleceğin planlanması

Krizin aciliyet düzeyi arttıkça kişinin uzun vadeli çözümleri beklemeye tahammülü azalır. Krize müdahale bir terapi değildir. Acı veren bir sorunla şimdi ve burada başa çıkma yoludur. Gerçek ve olabilirliği yüksek çözümler üzerinde odaklaşılır.

Eyleme geçme kararının alınması

Çözümler üzerinde konuşmak ilk adımdır. Önemlidir. Ama daha sonraki adım yapılacak iş üzerinde karar vermektir. Eğer bunu yapmazsak , kişinin sorunu açığa çıkabilir , ama çözüme yönelik hiçbir şey yapılamadığından acısı aynı kalır.

İntihara hayır yönünde bir kontrat oluşturma

İntihar etme olasılığı olan bir insanla yapılacak her müdahalede mutlaka bir intihara hayır sözünün verileceği bir anlaşma yapılmalıdır. Diğer deyişle bu kontratın anlamı kişinin her ne olursa olsun hiçbir koşulda kontrat yaptığı uzmanla görüşmeden intihara kalkışmayacağıdır. Tüm enerjisini kendisine yardım edecek birine ulaşmak için kullanacaktır.

Müdahaleyi sona erdirme

Çok çeşitli nedenlere bağlı olarak kişi hala sorunu üzerinde konuşmak isteyebilir. Yada daha farklı sorunlarını getirmek isteyebilir. Buna izin verilmemelidir. Yumuşak ama kesin bir ses tonu ile artık konuşmak değil sorunu çözmek için harekete geçmek zamanının geldiği belirtilmelidir. Ancak hiçbir şekilde karşınızdaki kişiye onu reddettiğiniz mesajı verilmemelidir.

İNTİHAR EDEN KİŞİLERİN YAKINLARINDA GÖZLENEN YAS REAKSİYONLARI

Dehşet

Korku

Suçluluk

Ölene kızgınlık

Duygu durumu değişmeleri

İntihar düşünceleri

İntihara inanmama

Bunu niçin yaptılar

Tamamlanmamış uğraş

Reddetme

Değerlere ait kriz

Güven kaybı

İntihar girişiminde bulunan kişi sıklıkla hiç kimsenin onu önemsemediğini düşünse bile yakınları için intihar son derece sarsıcı bir olaydır.

Ailede intihar eden birinin olması geride kalanlar için kendilerini toplumdan izole edilmiş hissetmelerine neden olacak kadar, baş edilmesi son derece zor, bir leke gibidir.

Geride kalanlar kınanma endişesi nedeniyle yaşanan olayı paylaşma konusunda çekingen davranabilirler. Bu kişiler sıklıkla başarısızlık duygusu yaşamaktadırlar. Çünkü çok sevdikleri bir kişi intiharı seçmiştir.

DİKKAT

İntihar riski olan bireylere yaklaşımda dikkat edilecek noktalar :

Dinleme

Tüm dikkatinizle ve karşınızdakinin sözünü kesmeden dinleyin

Neler söylediğini ayrıntılarıyla hatırlayın UNUTMAYIN ne kadar az konuşup ne kadar çok dinlerseniz o kadar çok hatırlarsınız.

Sözel olmayan ipuçlarına dikkat edin

Söylenen sözlerin altında yatan duyguları anlamaya çalışın

Anlattığı durum sizin başınıza gelseydi neler hissedeceğinize bakın

Konuşurken duraksadığı sessizleştiği yerlere dikkat edin

Sessizliklere katlanmaya çalışın

Kendinizi rahatlamaya onunda rahatlamasını sağlamaya çalışın.Sakin hissetmeseniz bile sakin olmaya çalışın

Tepki verme

Kişinin hissettiğini sandığınız duygularını zihninden geçirdiğini tahmin ettiğiniz düşüncelerini tanımlarken hata yapabileceğinizi unutmayınız

Kendi duygu ve düşüncelerinizi işe karıştırmayınız

Olabildiğince az soru sorun kesin bilgi istiyorsanız sorularınız kesin ve net olsun bir konuyu açıklığa kavuşturmak istiyorsanız açık uçlu sorular sorun ( ne oldu ? ne anladın ? bu olaya nasıl bir anlam veriyorsun ?... ) ama her ne olursa olsun neden ? niçin ? ile başlayan sorulardan kaçının.

Tasdik anlamına gelen hı hı tamam gibi sözcükleri mümkün olduğunca az kullanın.

Dinlediğinizi göstermek onu daha çok konuşmaya cesaretlendirmek ve duyduklarınızı doğru anlayıp anlamadığınızı kontrol etmek için kişinin söylediklerini kendi cümlelerinize dökerek tekrarlayın

Yargılamaktan yorumlar yapmaktan kaçının

Kişinin başından geçenler ile yaşadığı olaylara gösterdiği tepkileri ve düşünceleri arasında bağlantılar görüyorsanız bunları o kişiyle paylaşıp algılarınızın doğru olup olmadığını sorun

Gereksiz şekillerde konuyu değiştirmeye yada kişinin sözünü kesmeye kalkışmayın

Çok erken çok sık yada çok uzun konuşmaktan kaçının

Konuşmayı bitirdikten hemen sonra yeniden dinleme durumuna geçip kişinin söylediklerinize nasıl tepkiler verdiğini gözleyin ve yeni bir tepki oluşup oluşmadığına bakın.

Eğer birisi size intihar düşüncelerinden söz ederse her şeyden önce onu dinleyin ve sonrada ona şunu söyleyin “Ben senin ölmeni istemiyorum” diyerek ona değer verdiğinizi hissettirin ve profesyonel yardım alabileceği bir psikoloğa, veya danışmana başvurmasını sağlayın.

İntihar etmek üzere olduğunu hissederseniz konuşmakla vakit harcamayın yapmanız gereken tek şey onu hemen bir acil yardım kliniğine götürmektir.

Bir gün sizler de aynı duyguları yaşarsanız :

Kendinizi umutsuz , çaresiz ve yalnız hissettiğinizde konuşabileceğiniz beş kişinin adını yazarak bir liste yapın kendinizi intihar düşünceleri içinde bulduğunuzda bu listedeki en çok tercih ettiğiniz kişiden başlayarak sizi dinleyecek ve anlayacak birini bulana kadar herkesi teker teker aramaya söz verdiğiniz bir intihara hayır anlaşması hazırlayın intihar girişiminde kendilerine uzatılan yardım ellerini göremeyeceğini aklınızdan çıkarmayın siz bu ölümcül hataya düşmeyin ve başvuracağınız bu kişileri önceden bir yerlere yazmanın yaralı olacağını unutmayın.

KAYNAKLAR :

İNTİHARIN PSİKO DİNAMİKLERİ : Dr. Nezahat ARKUN

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları İstanbul 1978

TÜRK PSİKOLOJİ BÜLTENİ Sayı 5 ve 6 KASIM 1996

NİSAN 1997