Hz. Peygamber (s.a.v.)'in İdare ve Yönetim Anlayışı -2

d. Halka Değer Vermek

Hz. Âişe (r.anhâ) şöyle demiştir:

Bir adam Peygamber (s.a.s.)’in yanına girmek için izin istedi, Rasûlullah (s.a.s.) da:

“Ona izin verin. Bu aşiretin oğlu ne fenadır. Yahut bu aşiretin adamı ne fenadır!” buyurdu.

Adam yanına girince Rasûlullah onunla yumuşak konuştu. Ben:

– Ya Rasûlullah! Onun hakkında söylediğini söyledin, sonra kendisiyle yumuşak konuştun, diyerek bunun sebebini sordum.

Rasûlullah (s.a.s.) ise:

– Ey Âişe! Şüphesiz ki Allah nezdinde insanların en kötü mertebelisi, insanların çirkin hareketlerinden korkarak kendisine veda ettiği yahut kendisini terk ettiği kimsedir.” buyurdu.

(Buhârî, Edeb, 48, 38; Müslim, Birr, 73; Ebû Dâvûd, Edeb, 5.)

“Bu aşiretin kardeşi ne fenadır” diye belirttiği adamın ismi Uyeyne b. Hısn el-Fezârî’dir. Kendisine ahmak denilirmiş. O gün henüz müslüman değilmiş, fakat müslüman görünürmüş. Hz. Peygamber, herkesin bilmesi ve haline aldanmaması için onu ashabına tanıtmak istemiştir. Bu adam Hz. Peygamber’in sağlığında olsun, vefatından sonra olsun imanın zayıflığına delâlet eden işler yapmış. Sonradan mürtedlerle beraber o da dinden dönmüş ve esir edilerek Hz. Ebû Bekir (r.a.)’e getirilmiştir.

Hz. Peygamber (s.a.s.)’in onu, “Bu aşiretin adamı ne fenadır” diye belirtmesi onun mucizelerindendir. Çünkü sonradan hali onun belirttiği gibi ortaya çıkmıştır.

Rasûlullah’ın ona yumuşak davranması ve huzuruna geldiği vakit konuşmakta olduğu Abdullah b. Ümmi Mektûm’u bırakarak onunla yumuşak konuşması, kavminin müslüman olmasını ümit etmesinden dolayıdır. Bunun üzerine Allah Teâlâ, Abese sûresinin ilk âyetlerini indirmiştir.

Hadîs-i şerîf, kötülüğünden korkulan bir kimseye karşı yumuşak davranmanın ve fıskını ilan eden fâsıkı kınamanın, kötülemenin câiz olduğuna delildir. Hz. Peygamber (s.a.s.) bu adamı methetmemiş, yalnız kalbini İslâm’a yatıştırmak için dünyaya ait bazı konularda kendisiyle yumuşak konuşmuştur.

(Davudoğlu, Ahmed, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, X, 544; İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, X, 453.)

Hz. Peygamber (s.a.s.)’in bu sözünde gıybet yoktur. Hz. Peygamber’e yaraşan, onun durumunu açıklaması, açıkça ortaya koyması, insanlara onu tanıtmasıdır. Bu durum, ümmete olan şefkat ve nasihati ifade eder. Fakat Hz. Peygamber’de yaratılan erdemlilik ve ihsan edilen üstün ahlâk, o kınanan kimseye karşı güler yüzlü olmaya itiyor ve ona kötü muamelede bulunmuyor.

Bu tavırda, gidişatı böyle olan bir kimsenin şerrinden korunmada ümmeti için bir örneklik vardır. Gerçekten bu hadîs-i şerîf, ilim ve edebi kendisinde toplamıştır.

Kim böyle bir şahsın iç yüzünü gösteren hallerini bilirse, başkaları da onun dış yüzüne bakıp aldanır ve sıkıntıya düşecek olurlarsa, işte o kimseye gerekli olan, onun durumunu bildirmek ve ortaya çıkarmaktır. Bildirmez ve ortaya çıkarmazsa sorumlu olur.

Burada müdârâ ile müdâheneyi ayırmak gerekir. Hz. Peygamber’ in yaptığı hiç şüphesiz müdârâdır. Müdârâdan maksat, onun şerrinden emin olmak ve başkasına da şerrini anlatmak ve bildirmektir. Şerli olan kimseyle alâka kurmak, aferin sana, yoluna devam et, güzel yapıyorsun izlenimini vermek değil, iyi alâka kurarak kötülüğünden korunmak, belki de nasihatlerle o kimseyi kötülüklerden kurtarmaktır. Kâfire, fâsıka, fâcire dost olmak da değil, belki dostluğunu kazanmak. Dostluğunu kazanmak da ilgilenmekle ve onu insan yerine koymakla olur.

Müdârâ, dünyanın veya dinin salâhı veyahut da hem dünya hem de dinin salâhı için dünyayı sarf etmektir ki bu mubahtır, bazen müstehap bile olur. Müdâhene ise, dünya menfaati için dini terk etmektir.

Hz. Peygamber (s.a.s.), birisiyle güzel geçinmede, konuşmada rıfk ile hareket etmek sûretiyle dünyasını o kimseye sarf ediyordu. Bunun yanında hiçbir sözle övgüde de bulunmuyordu. Sözü fiiline zıt düşmüyor, o konudaki sözü hak olanı, sözün yanında fiiliyatı da güzel geçinmeyi ifade ediyordu.

(İbn Hacer, a.g.e., X, 454.)

Hz. Peygamber, ashabından herhangi birisini herhangi bir işine gönderdiği zaman:

“Müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz! Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız!” buyurmuştur.

(Müslim, Cihâd, 6; Ebû Dâvûd, Edeb, 20; Buhârî, İlim, 11.)

İslâm’da idarecinin görevi, İslâm toplumunun huzur ve refahını temin etmektir. Bunun da yolu halka karşı nefret ettirmemek ve müjdelemek ve işlerini zorlaştırmayıp kolaylaştırmaktır. Hz. Peygamber (s.a.s.) işte bundan dolayı idareci olacak kişilere bu emri vermiştir.

Bir başka hadîs-i şerîfte Hz. Peygamber (s.a.s.):

“Allah’ım! Bir kimse ümmetimin işinde bir vazife alır da onlara zorluk gösterirse sen de ona zorluk göster! Bir kimse ümmetimin işinde bir vazife alır da onlara hoş muamele ederse sen de ona hoş muamele eyle!” buyurmuştur.

(Müslim, İmâre, 19; Buhârî, Cum’a, 29, Menâkıb, 25.)

İdarede zorluk görenler, halka zorluk gösterenlerdir; kolaylık görenler ve Allah’tan yardım alanlar da halka hoş muamele edenlerdir.