İNSAF, HAKKI TESLİM ETMEK, TEVAZU VE GÜLERYÜZLÜLÜK

Önce halimizin tespiti gerekir. Bunun için, buraya nereden geldik, hangi devrelerden geçtik, hangi badirelerden çıktık ve bu seviyeye kimlerle, kimlerin emekleri ile geldik? Ne idik, ne hale geldik ve ne olmalıyız? sorularını cevaplandırmak gerekir.

II. Abdülhamid’in İttihat ve Terakki ile Jön Türklerle devrilmesinden sonra Osmanlı istilaya uğradı, ardından İttihat ve Terakki kafası ve Batı anlayışına dayalı kültürel istilaya uğradık. Bu istilaya uğrayan aydın tipinin seviyesini, içyüzünü ve işlevini tarif eden beyit:

“Garbı bilmez, şarka bakmaz görgüden yok vâyesi

Bir utanmaz yüz tükenmez söz bütün sermayesi!”

Mehmed Akif Ersoy

Bu kültür istilasına İslâm büyükleri tarafından karşı çıkışlar oldu. İslâmî çalışmalar neticesinde zamanla İslam aydını oluştu. Her karşı çıkan zatın meşrebinde cemaatler oluştu. Farklı farklı da olsa İslâmî gelişme ve değişmeler meydana çıktı. Eğer bu karşı çıkışlar olmasaydı memlekette kültür istilasına uğramayan bir tane Müslüman kalmazdı. Bugün Müslümanların hem maddî hem manevî açıdan -istenilen düzeyde olmasa bile- başarıları oldu. Bu başarılar vesilesi ile kamuoyunda Müslüman aydına, işletmecisine ve yöneticilerine teveccüh oluştu.

Bu teveccühte, bu zamana kadarki bütün çalışmaların ve o zatların emeklerinin ve bereketli çalışmalarının payı vardır. Son kazanılan başarılarda en sondakilerin katkısı büyüktür. Bununla birlikte, sondakilerin başarıları ancak temeli, direkleri atılmış ve duvarları örülmüş bir binaya yapılan katkılar mesabesindedir. İşte bundan dolayı insaflı olmalı, bugüne kadar yapılan hizmetleri ve kazanımları yok saymamalıdır.

İslam uğruna bu zamana kadar bu memleket ve bu millet için çalışanların hakkını teslim edelim. Herkese karşı mütevazı olalım, hiçbir halde tevazuyu elden bırakmayalım. Milletin her bir ferdini insan yerine koyarak güler yüzlü olalım. Halka hizmeti Hakka hizmet görmeye devam edelim. Esas işveren/patron, Allah Teâlâ’dır; biz de ehil olmaz, kibirli olur, birbirimizi beğenmez, düşmanın işine yarayan ihtilafa düşer, dini kendi meşrebimize feda eder, başarıları sadece kendimize nispet edersek bizi de hizmet görevinden çıkarır, ehline verir.

a) İnsaf

“İnsaf, merhamet, adalet; adalet ile muamele etmektir.“

(Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s. 199.)

"İnsaf, hakları doğru bir ölçü ile yerine getirmektir. Adalet bununla doğar. İkisi de yani insaf da adalet de yüksek himmet sahibi olmaktan ve doğruluktan meydana çıkar. Bunun herkes ve her zaman için gerekli olduğu açıktır. “İnsaf, dinin yarısıdır” sözü bunu anlatmaya kâfidir.

(Rifat, Ahmet, Tasvîr-i Ahlâk, s. 169.)

İnsaflı Olmak İçin:

1. Çalışkan olmak,

2. Nankör olmamak,

3. Hakkı ehline teslim etmek,

4. Tevazulu olmak gerekir.

1. Çalışkan Olmak

Çalışkan, herkesin kıymetini bilen kişidir. Çalışan, en azından çalışanların kıymetini bilir, çalışanlara karşı nankör olmaz, insaflı olur.

“İnsan emeğini takdir etmeyen kimseye insan dememelidir; o, hayvana benzer.”

Yusuf Has Hâcib

2. Nankör olmamak

İnsafın gereği, kıymete kıymet vermek, değere değer vermektir. Değerler değer görürse yükselir, kalitelilik de artar.

Başarılı insanlara değer vermek, çeşitli suretlerde ödüllendirmekle gerçekleşir. Makamın yükseltilmesi, maaşın yükseltilmesi gibi.

Bir memlekette ilerlemenin önüne engel yoksa o memleketin yükselmesine engel yoktur demektir.

“Asıl kör, nankördür.”

Hacıbektaş-i Veli (rh.a.)

“Nankörlük, yabani otlar gibi, tabiidir. Minnettarlık, bir gül gibidir. Beslenmeli, sulanmalı, yetiştirilmeli, sevilmeli ve korunmalıdır.”

Dale Carnegie

“Nankörlük, zayıf insanların işidir; kudretli insanlar içinde asla nankör olana rastlamadım.”

Gothe

3. Hakkı ehline teslim etmek

Kim ehilse, kim başarılı ise, kim insaflı ise ve kim iyi niyetli ise onu kabul etmek, itiraf etmek ve belki ilan etmek, başkalarını da teşvik etmektir.

Herkesin layık olduğu hak, bilinmez ve verilmezse haklı ile haksız, ehil ile nâehil, çalışanla tembel bir tutulmuş olur. Başarının ve ilerlemenin önü kesilmiş olur hatta faydalı ve verimli insanlar heba edilmiş olur.

Neticede torpilli olan, ehil olanın yerine geçer ve işe, ehil insana, emanetlere hıyanet olur ki o kurumun kıyameti demektir.

“Bir şahsa karşı yapılan haksızlık, herkese yapılmış bir tehdit demektir.”

Montesquieu

“İnsanların en güzide meziyetleri takdir ve teşvik ile gelişir.”

(Schwab)

4. Tevazulu olmak

Mütevazı insan, hakkı kabul eden kişidir ki kimde hakkı görse kabul eder, ondaki hakkı itiraf eder.

Tevazu, Allah için olursa kişiyi yükseltir. İşte bu manada Ebu Hureyre (r.a.), Hz. Peygamber’in (s.a.s.) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:

“Bir kimse Allah için tevâzu gösterirse Allah onu ancak yükseltir.”

(Müslim, Birr, 69; Tirmizî, Birr, 82; Dârimî, Zekât, 34; Muvatta, Sadaka, 12.)

Başka maksatla değil, sırf Allah Teâlâ’ya yaklaşmak ve rızasını kazanmak düşüncesiyle kendisini müstahak olduğu mertebeden indirmek sûretiyle mütevâzılık yaparsa hem dünyada hem de âhirette Allah Teâlâ, o kimseye yükseklik ihsan eder.

Yine bu manada Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:

“Kim Allah için bir derece mütevâzı olursa Allah onu tevazusuna karşılık bir derece yükseltir. Kim de Allah (rızası) hilafına kibirlenirse Allah onu kibirlenmesine karşılık bir derece alçaltır, ta onu aşağıların en aşağısına kılar.”

(İbn Mâce, Zühd, 16; Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 76.)

“Tevazu ister cahilden, ister çocuktan olsun, hakkı duyduğun vakit, ona boyun büküp onu kabul etmendir.”

Fudaly b. Iyaz (rh.a.)

“Gönlünü alçak tut, hayalini yüksek.

Böyle bir tevazu ile olursun yüksek.”

George Herbert

“Edepli insan kendini nâkıs, başkasını kâmil görür; edebi az olanlar ise kendini kâmil başkasını nâkıs görürler.”

İmam Şa’rânî (rh.a.)

b) Hakkı Teslim Etmek

Hakkı teslim etmek, hakkı ve işi ehline vermektir. Uzmanını bulunca, “Bu iş bunun, bu makam bu kimsenin hakkıdır” demektir. Bir bakıma insaflı olup daima adaleti gözetmektir. Hak kimin hakkı ise hakkı ona teslim etmektir.

Hakkı Teslim Edebilmek İçin:

1. Ehliyet ve adâleti tanımak

2. İnsaflı olmak

3. Hakkı sırf kendinde görmemek

1. Ehliyet ve adâleti tanımak

Her işte ehil olan kimse, o kimseyi tanımak gerekir. Bundan önce de ehliyet nedir bilmek gerekir. Hz. Peygamber (s.a.s.)’e bir bedevî,

“Kıyamet ne zaman kopacaktır?” sorunca:

“Emanet zâyi edildiği zaman kıyameti bekle!” buyurdu.

Bedevî:

Emanet nasıl zâyi olacak? diye sordu. Rasûl-i Ekrem de:

“Emanet, ehil olmayan kimseye verildiği zaman kıyameti bekle!” buyurdu.

(Buhârî, İlim, 2, Rikak, 35; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 361.)

Adalet, bir bakıma dürüstlüktür. Bir kimse dürüst ise, eğer ehil değilse, ehil olmadığını söyleyip görevi kabul etmemelidir. Bir kimse, işe ehil olur da dürüst değilse o kimseye görev yine verilmez. Çünkü esas olan, önce ehliyet sonra adâlet daha sonra da işleri uygulamaktır.

2. İnsaflı olmak

İnsaflı insan, âdil insandır. Âdil kişi, sevmediği kişi bile olsa, ehilse ve düzgün kişi ise o işi ona havale eder, o işi ona verir. İnsaf, hayru’l-evsâf yani “insaflı olmak özelliklerin en hayırlısıdır” denmiştir.

3. Hakkı sırf kendinde görmemek

Hakkın hakkı, kıymet bilinmektir. Kıymet bilinen, değer görmelidir. Değerlerin değer verildiği toplum, erdemliler topluluğu demektir. Kim ehil ve dürüst ise yegâne tercih edilen kişi olmalıdır.

Hakkı kendisinde gören, eğer dediği gibi ise; başka ehil yoksa, kendisi de olmayınca ehil olmayan gelecekse o işe talip olması vacip olur. Eğer başka birisi de ehil ise istemek mekruh olur. Tercih edilmeyi bekleyebilir ama istemez. Verilirse kabul etmesi caizdir, “illa sen yapacaksın” denirse kabul etmesi vacip olur.

d) Güleryüzlülük, Tarifi

Güleryüzlülük, hayata müsbet bakabilmektir, karşının bize karşı müsbet bakmasını sağlamanın ilk ve önemli vesilesidir.

Güleryüz içten olmalıdır. İçten olursa içlere tesir eder. Dıştan olanın tesiri geçicidir.

“Gülümseme önce beyindedir, sonra yüzde.”

Roger Aıles

“Bol bol gülümse. Hem maliyeti sıfırdır. Hem de bedeline paha biçilemez.”

H . Jocson BROWN

Tebessümle karşılayan tebessümle karşılanır.

Gülümseme, karşıyı seçtiğimizi gösterir, sen tercihe layıksın mesajını verir.

Karşıdaki adam, tebessüm edilmeye layık olmasa bile biz, bize layık olduğu için yapmalıyız.

Birisinden bir şey isteyip gülümsersek, o kişi onu yerine getirmek için kendisini adeta zorunlu hissedebilir.

Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:

“Din kardeşini güler yüzle karşılamaktan ibaret bile olsa hiçbir iyiliği küçümseme!”

(Müslim, Birr, 144; Tirmizî, Et’ıme, 30, Birr, 45; Ebû Dâvûd, Libâs, 24.)

Başka bir hadiste Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:

“Din kardeşinin yüzüne gülümsemen sadakadır.”

(Tirmizî, Birr, 36.)

Diğer bir hadiste de şöyle buyurulmaktadır:

“Her ma’rûf sadakadır, din kardeşini güleryüzle karşılaman da ma’rûftandır.”

(Tirmizî, Birr, 45.)

Başka şu iki hadîs-i şerîfte şöyle buyurmuştur:

“Allah Teâlâ mülayim huylu ve güler yüzlü kimseyi sever.”

(Gazâlî, İhyâü Ulûmi’d-Dîn, II, 195. 1939, Mısır.)

“Şüphe yok ki sizin bütün insanlara mal vermeye gücünüz yetmez, fakat onlara güler yüzünüz ve güzel ahlâkınız şâmil olmalıdır.”

(Davudoğlu, Ahmed, Bülûğu’l-Merâm Tercüme ve Şerhi, IV, 434. Hadis no: 1326.)

Özetle Bize Gereken

Önce kendimizi sonra milleti, önce Hakkın sonra da halkın rızasını kazanmak için idare etmek, görevimizde âcizlik göstermemek, başkalarının düştüğü basitliğe tenezzül etmemek ve soysuzluğu ise asla yapmamaktır. Çünkü:

Asil insan, idare eder.

Âciz insan, şikâyet eder.

Basit insan, iftira eder.

Soysuz insan, hıyanet eder.