İslam Tarihçiliği ve Kaynakları

Müslümanlarda Tarih İlminin Doğuşu ve Gelişmesi

Emeviler döneminde ortaya çıkan İslam tarihçiliği, hadis kitapları şeklinde olmuştur. Tarih, Müslümanlar tarafından işlenen ilk ilim dallarından biridir. Tarih araştırmalarına metot ve kaynakların araştırılması tekniğini özellikle hadis usulcuları getirmiştir. Onların hadisde uyguladıkları cerh ve tadil tekniği daha sonra tarihe de uygulanarak kaynakların kriteri yapılması sağlanmıştır.

Araştırma yapılan tarih alanları şunlardır. Siyer, meğazi, cahiliye tarihi, genel tarih, İslam tarihi, mahalli tarih, şehirler tarihi ve neseb tarihidir.

İslam öncesi Araplarda dış işlerine bakan kişiyle ortak çalışan bir tarih kurumu bulunmaktaydı. Hatta bu dönemde tarih konusunda en yetkin kişi Ömer b. Hattab’dır. İslam tarihçiliği; siyer ve megazi yazımıyla başlar. İslam öncesi Arap tarihçiliği şunlardan oluşmaktadır:

1. Eyyamul Arab

2. Ensabul Arab. Ensab konusunda en yetkili kişi Hz. Ebubekir’dir.

Ayrıca, tarihçilerle ilgili çok yaygın bir iddia daha bulunmaktadır. O da Arap tarihçilerinin çoğunun Şii kökenli olması ve bu nedenle Şiilerin aleyhine olan kişilere karşı çok sert ve haşin olmaklarıdır . Bu durum; Abbasilerin iyi gösterilmesine neden olmuştur. Duri, tarihin ortaya çıkışı ve gelişmesini Emevi muhalifleri tarafından olduğunu ve Emevileri bu kitaplarda kötülediğini belirtmektedir. Bu görüş de tüm Emevi aleyhindeki tarihi rivayetleri zan altına almakta ve Emevileri iyi göstermeye çalışan Arap milliyetçiliğin bir ürünüdür. Yoksa tarih çalışmasında Araplar ve hatta Emevi yanlısı âlimlerin de büyük katkısı bulunmuştur.

Tarih ilmi; Kufe, Basra ve Medine’de ortaya çıktı. Tarih, cahiliye döneminden arta kalan kıssa uslubuyla, muhaddislerin isnat uslubu arasında yol almıştır. Batı toplumunda felsefe nasıl bütün bilimleri içinde barındırmışsa İslam dünyasında da tarih aynı işlevi üstlenmiş fakat zamanla ihmal edilmiştir.

İlk İlk İslam Tarihçileri

1- İslam tarihindeki ilk tarihçi Güney Arabistanlı Abid (Ubeyd) ibn Şerya’dır. Muaviye’nin daveti üzerine Şam’a gelmiştir. Muaviye, kendisinden ilk Arap krallıkları hakkında bilgi almak istemiş ve bu konuda bir eser yazmasını sağlamıştır. Eseri; Kitabül Muluk ve Ahbar’ül Mazin (Hükümdarlar Kitabı ve Eskilerin Kitabı) diğer bir eseri de “İlmul Evamil” (İnsanların Menşeine Dair İlim)

2- Vehb b. Münebbih (öl.728) ilk önemli tarihçilerdendir. İranlı ve Yemen kökenli Yahudi kökenlidir. Babası Peygamberimiz zamanında müslüman olmuştur. Eseri; “Tican fi-Muluki Himyer”dir. İslam öncesi Arap tarihi hakkında bilgi verir.

3- Ka’bul Ahbar (öl. 652) : Yemenli bir Yahudi’dir. Müslüman olmuştur. Muaviye’nin sarayında öğretmen ve müşavir olarak görev yapmıştır.

4- İbni Mukafa (öl. 757) : “Siyerul Mulukul Acem” isimli eseriyle İran tarihini yazmıştır. İbni Mükafa’nın Farsça “Hükümdarlar” kitabı (Hudayname) Arapçaya çevrilmesiyle İran geleneği Arap tarihçiliğine girmiştir.

5- Hişam b. Muhammed Kelbi (öl.818)

6- Muhammed b. İshak (öl.768) : ilk kapsamlı peygamber biyografisini yazmıştır.

7- Muhammed b. Kelbi (öl.763-4) : Arap nesep ilmi alanında araştırmalar yapmıştır

Önemli Müellifler

1- Abdullah b. Selam b. el-Harsi (öl.43/663): Eseri, Mesail, Kuteyban, Merviyyatu an-Esfarı Danyal

2- Ke’b el-Ehbar (öl.32/652): Eseri, Siretül İskender ve Mafi Minel Acaib Vel-ğeraib, Vefatül Musa, Es-Silkin Nazım Fi-Alemil Evvel Vel Ahir, Hadisin Zil Kefl, Hadisun Hemamatül Zeheb ve Hadisün İfrakisun Bintil Melik

3- Vehb b. Munebbih (öl.110/728): Eseri, Kitabul Mülükül Mutevecceh Min Himyer ve Ehbaruha ve Kısasuhum ve Kuburuhum ve Eş’aruhum, Kitabul Mebde, Kitabul Megazi, Kısasül Enbiya Ev Kısasül Ehbar, Risaletün Fi Siretünnebevi, Hikmetü Vehb, Me’ize, Kitabü Zebur ve Davud

4- Cabir el-Cufi, Cabir b. Yezir b. el-Haris (öl.128-746): Eseri, Kitabun Nevadir, Kitabul Fedail, Kitabul Cemel, Kitabul Siffin, Kitabun Nehrevan, Kitabun Mukattel Emirul Mu’min Ali, Kitab Mukettel el-Hüseyin

5- Avana b. el-Hakem (öl.147-764): Eseri, Kitabul Tarih, Siretül Muaviye ve Beni Umeyye

6- Ebu Mihnef, Lud b. Yahya el-Ezdi (öl.157-774): Eseri, Mukettel el-Hüseyin, Haberul Muhtar ve İbni Ziyad, Siretül Hüseyin, Kitabul Muammerin, Futuhul Şam, Kitabul Ehbar, Kitabul Cemel.

7- Muhammed b. İshak (öl.767): Siyer

8- İbni Hişam (öl.838): Siyer

NOT: Bu liste çok uzun. Buna siyer, meğazi, ensap, genel tarih, şehir ve bölge tarihi, tabakat kitapları, menkıbe kitapları, kültür ve medeniyet tarihi, kıssalar gibi liste de dahil edilir.

Yani İslam tarihçiliğini veya Emevi tarihçiliğini tamamen şiaya atfetmek, tüm tarihi ve rivayetleri zan altında bırakır. Unutmayın ki hadis dahil tüm rivayetler ve saheber de tarihtir...