Dış Ticaret Politikasının Araçları 2

Türkiye dünyanın herhangi bir yerindeki herhangi bir ülke değildir. Türkiye’nin misyonu ve hedefleri vardır. Türkiye’nin temel misyonu ilahi menşelidir. Bu misyon ve görevlerini gerçekleştirmek için büyük devlet olmaya, dünyanın sayılı ekonomik, sosyal ve askeri gücü olmaya mecburdur. Birinci 10 yılda ilk 10 ekonomi, ikinci 5 yılda ilk 5 ekonomi arasına girmek mecburiyetindedir. Bunu gerçekleştirmek şuurlu ve hedefli bir çalışma ile mümkündür. Bilinçli bir dış ticaret ve iktisadi büyüme politikaları temel hedeflerin gerçekleştirilmesini temin edecektir. Ekonomiyi büyütmek için gerekli temel itici güç, ekonominin kendi içyapısındaki dinamiklerdir. Hiçbir ekonomi dış yardım ve ianelerle, başkalarının desteği ile ilerleme gösteremez. Bunu gerçekleştirmek; karar alıcıların isabetli ve azimli çalışmalarıyla mümkündür. Bu kararların alınmasında en büyük amil şüphesizdir ki; dış ticaret politikası araçlarıdır.

Devletler dış ticarete yönelik müdahalelerini yaparken kullandığı araçlar geleneksel olarak gümrük tarifeleridir. Fakat zamanla serbest ticaret düşüncesi korumacı ekonomik politikaların etkisini azaltmıştır, ama onun yerine yeni çok sayıda araç ve düzenlemeler ortaya çıkmıştır.

Serbest Dış Ticaret kapılarının açılmasında Dünya Ticaret Örgütü DTÖ)’nün önemli bir rolü olmuştur. DTÖ dünya ticaretinin gelişmesini dünya ekonomisinin büyüme hızından daha ileri seviyeye taşıyarak milletlerarası ticaretin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Bunun sonucunda milletlerarası bağımlılık, merkezi finans sisteminin hâkimiyeti, Dünya Bankası ve IMF gibi kurumların etkinliği artmıştır. DTÖ’nün hedeflerinin dünya ticaretinin gelişmesi, uluslararası ticari anlaşmazlıkların çözülmesi, etkili bir mevzuat oluşturması gibi amaçlara yönelik olduğu söylense de uygulamada küresel finans sistemini ellerinde tutan yapıların astronomik paralar kazanmasına sebep olmakta ülkelerin iktisadi gelişmesine katkısı bulunmamaktadır. Bu nedenle her ülkenin kendi çıkarına uygun bir ekonomi ve dış ticaret politikası takip etmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu zorunluluk dış ticarete bazı araçları kullanarak müdahale etmek ve ticareti yönlendirmek ihtiyacına yol açmaktadır. Bu müdahale araçlarına Dış Ticaret Politikası Araçları adı verilmektedir.

1-Gümrük Tarifeleri: Malların ülke sınırlarından geçişi sırasında alınan vergilerdir.

2-Tarife-dışı Araçlar: Sayıları fazla olan bu araçlar genellikle ithalat kısıtlamasına yöneliktir.

a-Miktar Kısıtlamaları: Devletin ithalatı doğrudan doğruya belirli bir miktar ile sınırlandırması durumudur. İthalat kotaları ve yasaklamaları bu durum içerisindedir.

b-Tarife Benzeri Faktörler: Yerli katkı oranları, ithal-ikamesi endüstrilere sübvansiyonlar gibi yerli üretim karlılığını arttırıp ithalatı pahalılaştıran yöntemleri içerir.

c-Görünmez Engeller: Devletin halk sağlığı ve çevre korunması nedenleriyle çıkardığı müdahale yöntemleridir. Doğrudan dış ticaret amaçlı olmasa da etkisinin dış ticaret üzerinde görüldüğü müdahale araçlarıdır.

d-Gönüllü İhracat Kısıtlamaları: İthalatçı ülkeye etkisi nedeniyle, ihracatçı ülkenin kendi mallarının ihracına koyduğu sınırlandırma gibi müdahaleler bu kapsamdadırlar.

3-İhracatın Özendirilmesi: Dış ticaret politikası ithalatı kısıtlama yoluna gidebileceği gibi ihracatın ya da genel olarak döviz kazanan işlemlerin özendirilmesi için uygulanan teşvikleri de kapsamaktadır.

4-Bağlı Ticaret: Döviz tasarrufu sağlamak, yabancı sermaye yoluyla büyük sanayi tesisi kurmak gibi nedenlerle ''bağlı ticarete” başvurulabilir. Genel anlamda ülkeler arası anlaşmalara dayalı olarak gerçekleşir. Oldukça geniş kapsamlı olabilir; “takas, karşı-satınalım, geri-satınalım, dengeleme” gibi araçlar kullanılarak yapılabilir.

Ambargo, abluka, ticaret yasakları, kota, görünür görünmez ticari engeller, damping gibi araçlar kullanılarak yapılan dış ticaret müdahalelerinin ABD ve geçmişte İngiltere tarafından kullanıldığını biliyoruz. En son İran’a uygulanan ambargo, Rusya’ya karşı ekonomik yaptırımlar bunun tipik örneğidir.

Türk ekonomisinin güçlü ekonomiye geçiş için selektif bir dış ticaret politikasına yönelerek iktisadi gelişme ile birlikte dış ticaretini koordine etmesi aşağıda sıralanan dış ticaret politikası araçlarını sektör sektör, mal mal, ülke ülke gözden geçirerek uygulaması hayati derecede önem kazanmıştır.

1.Fiziki miktar ve değer üzerinden koyulacak ithalat kotaları, kademeli tarife kotaları,  2.Döviz kontrolü,  3.İthalat yasakları, 4. Çoklu kur sistemi, 5.Fark giderici vergiler,  6.Damping,  7.İç piyasaya yönelik endüstrilere sübvansiyon,  8. İhracat vergi ve sübvansiyonları,  9.Yurt içi katkı zorunluluğu, 10. Kamu kuruluşlarının yerli malı satın alma politikaları, 11. Sağlık, güvenlik ve çevre standartları yoluyla sınırlama getirmek, 12.Sanal, ticari ve fikri mülkiyet haklarının korunması ile ilgili tedbirler.

Dış ticareti geliştirmek için, aynı şekilde selektif tedbirler alınmalıdır. Bu tedbirler şöyle sıralanabilir:

1.            Takas,

2.            Kliring,

3.            Aktarma ticareti,

4.            Karşı satınalma işlemleri,

5.            Geri satınalma işlemleri,

6.            Fason imalatı

7.            Dengeleme anlaşmaları

8.            Uluslararası ödeme anlaşmaları,

a.            Bölgesel iktisadi birleşme antlaşmaları

b.            Gümrük birliği ve serbest ticaret bölgeleri

c.            İktisadi birlik