Malatya Pütürge İlçesi

Malatya’nın doğu kesiminde yer alan Pütürge ilçemiz, toprakları Güneydoğu Torosların uzantıları ile engebeleşmiş, Gördük Dağı’nın yamaçlarında 1.250 rakımda kurulmuştur. Malatya'ya 74 km. mesafede olup, Kubbe dağından geçen yol, kışın kar yağışının şiddetli olduğu günlerde kapanmakta ve İlle olan bağlantısı kesilmektedir. İlçemizin Yüzölçümü 1.181 km2'dir. 2000 genel nüfus sayımına göre ilçenin toplam nüfusu 28.382'dir. Bu nüfusun 4.795'i şehirde, 23.587'i köylerde yaşamaktadır. İlçenin 1 bucağı, 1 beldesi, 2 belediyesi ve 62 köyü ile 325 mezrası bulunmaktadır. Son yıllarda okuma yazma oranı %95’lere ulaşmıştır.

Yörede yeterli arkeolojik kazı ve yüzey araştırması yapılmadığından, ilçedeki ilk yerleşim konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak ilçe yakınındaki Uzuntaş Köyü’nde bulunan Peraş diğer ismiyle Dilbersen Kalesinin MS.450 yılında yapıldığı sanılmaktadır. İnşaatında 10.000 askerin çalıştığı söylenmektedir. Ortaçağda ünlü Mor Barsavmo Süryani Manastırı ve Patrikliğine de ev sahipliği yapmış olan yöre, Bizanslılar tarafından Süryaniler önce Malatya’ya daha sonra nüfusları artınca 985 yılında buraya yerleştirildiği tahmin edilmektedir. 1293 yılında Deyrulzafaran’a taşınana kadar burada kalmışlardır. Bu dönemde Süryanilerin dini, eğitim ve kültür merkezi olmuş olan yöre Süryani tarihinin en önemli eserlerinden olan Mihayel Rabo’nun dört ciltlik ‘’Dünya tarihi’’ ve Abü’l Farac’ın tarih kitaplarını burada yazdığı bilinmektedir. Türkiye’de Süryani Mihail veya Mikail olarak tanınmakta birlikte Selçuklu Sultanı 2.Kılıçarslan’la üç kez görüştüğü ve buna dayanılarak Ortaçağ döneminde ciddi bir yerleşim olduğu bilinmektedir.

İmron ismiyle, köy olarak kurulmuş olan Pütürge,1877 yılında bucak haline getirilerek Adıyaman'ın Kâhta ilçesine bağlanmıştır. 1892 yılında ilçe olarak mülki taksimatta Elazığ iline bağlanan Pütürge, özellikle coğrafi konumundan dolayı ticari, ekonomik ve sosyal yönden tüm ilişkileri Malatya Sancağı ile yapılmakta olduğundan, Cumhuriyetin ilanıyla halkın yoğun talepleriyle Malatya iline bağlanmıştır. Kâhta’ya bağlı bir nahiye iken ilk adı güzel yer, istenen yer anlamına gelen Imrun ve Şiro adlarıyla anılmaktaydı. İlçe halkının büyük bir bölümünün Kütahya'dan gelen Samanoğulları tarafından oluştuğu bilinmektedir. Tepehan’a bağlı köylerden Perieş Uzuntaş ve Kayadere'deki insanların Canbegan, Drejan, Sinan, Poskıran aşiretlerinin Osmanlı döneminde Yavuz Sultan Selim Han tarafından, Konya’nın Cihanbeyli ilçesinden bu bölgeye yerleştirilmiştir. İran tarafından gelebilecek Şia akınlarını durdurmak amacıyla bu aşiretlerin buraya göç ettirildiği söylense de Süryani nüfusunun yoğunlukta olduğu bölgeyi kontrol altında tutmak için de yerleştirilmiş olabileceğidir. Hangi yöreden geldiği bilinmeyen Kopuz oğulları ise daha sonra buraya gelerek yerleşen bir topluluktur.

İlçe, arazi olarak engebeli ve sarptır. Düz arazi yok denecek kadar azdır. İlçe toprakları Fırat Nehri'ne dökülen Şiro çayının geniş vadisinin tabanı ile bu vadi etrafında bulunan dağlık kesimlerden oluşur. Yerleşim yerleri dağlık ve tepelik alanlarda yoğunlaşmıştır. Bunun için tarıma elverişli arazileri dağ ve tepelerin yamaçlarında bulunmaktadır. Şiro Çayına bakan Gerar Kalesi harabeleri, Siro Çayı havzasında aşırı toprak erozyonu bulunmaktadır. Bunu önleme çalışmaları yapılmaktadır. İlçeye bağlı köylerin tamamında tarım ve hayvancılık yapılmaktadır. Hayvancılıkta kıl keçisi ve koyun yetiştirilmektedir. Bölge halkı gelenek ve göreneklerine bağlıdır. Dağların yamaçlarında çam, ardıç ve meşe ormanları görülmektedir. İlçede hemen hemen düz alan bulunmamaktadır. Dağlar akarsu vadileri ile parçalanmıştır. Büyükçay, Şiro Çayı ve Çayboğaz ilçe topraklarını sulamaktadır. İlçede karasal iklim hüküm sürmekte olup, kışları soğuk ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak bir özellik göstermektedir. İlçe ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler, buğday, kayısı ve üzümdür. Az miktarda da patates, soğan, arpa, baklagiller ve elma yetiştirilmektedir. Pütürge halkı, arazi şartlarından dolayı başta İstanbul olmak üzere, büyük şehirlere göç veren bir ilimiz idi. Bu süreç durmuş ve tam tersine büyük şehirlerde çalışıp zengin olan insanları kendi memleketine yatırım yapar hale getirmiştir. Pütürge’nin son zamanlardaki gelişmesi bununla da bağlantılıdır. İlçenin Babik köyü topraklarında, Türkiye’nin tek ve en büyük Profillit yatakları bulunmaktadır. Profillit cevherinin sabit genleşme özelliği, ısı duyarlılığı ve ısı iletkenliği cevherin kullanım alanını artırmaktadır. Profilit, refrakter gereç yapımı, seramik sanayi, boya, kâğıt, cam, tekstil ve plastik sanayinde kullanılmaktadır. İlçede Altın, Bakır, Demir, Krom ve Mermer yatakları da bulunmaktadır.