Osmanlı Devletinin Kuruluş ve Anadolu Siyaseti

Moğol istilasından kaçan beylikler, uzun süre Moğollara bağlı yaşadılar. Zamanla zayıflayan bu devlete karşı bağımsızlıklarını kazanmaya çalışan beyliklerden birisi de Osmanlılardı.

Osmanlı beyliği Orhan Bey dönemine kadar genel olarak fetih hareketlerinde bulundu. Çünkü diğerlerine göre küçük olan bu beylik Bizans’a karşı yürüttüğü seferler neticesinde yavaş yavaş büyümeye başladı.

Orhan Bey döneminden itibaren bir devlet hüviyetine kavuşan Osmanlılar, 1340 yılına kadar sadece Bizans üzerine seferler düzenlerlerken, bu tarihten itibaren Anadolu’ya da yönelmeleri gerektiğinin farkına varmaya başladılar. Bunun iki önemli sebebi vardı:

1.Bütün Türk devletlerinde yerleşik bulunan “önder devlet” olma ideali yani cihana hâkim olma anlayışının olması.

2.Bizans’tan alınan yerlere kendi nüfusunu yerleştiren Osmanlılar, bu fetihlere yetecek bir nüfus bulma gereksinimi duyması.

Orhan Bey sadece kendi nüfusunun bu iskâna yetmeyeceğini düşündüğü için, Anadolu beyliklerinin de bir şekilde kendi idaresi altına girmesi gerektiğini düşünüyordu.

Orhan Bey’le başlayan bu strateji I. Murad’la devam etti. Fakat I. Murad döneminde Orhan Bey dönemine nazaran daha fazla toprak Osmanlı idaresine alındı. Belirttiğimiz gibi Anadolu siyaseti Orhan Bey döneminde olduğu gibi I. Murad döneminde de çatışmaya girmeden sulhçu bir anlayışla devam ediyordu. Nitekim Hamitoğulları’ndan toprak satın alınması, Germiyanoğulları’ndan çeyiz yoluyla toprak elde edilmesi bu siyasetin bir gereğiydi. Bununla beraber gittikçe güçlenen Osmanlılar karşısında Anadolu beylikleri de, Osmanlılarla dostça geçinmenin çarelerini arıyorlardı.

Yıldırım Beyazıd dönemi Anadolu siyaseti açısından bir dönüm noktası olmuştur. Çünkü artık Osmanlılar bu politikalarını açıkça ortaya koymaya başladılar. Bu dönemdeki politika Anadolu’yu bir Osmanlı vilayeti haline getirmektir. Yani merkeziyetçi bir yapıya büründürmekti.

Ayrıca Mısır halifesinin Sultan Beyazıd’a verdiği “Sultanû-r Rum” yani “Anadolu Sultanı” unvanı bu politikaya bir zemin hazırladı.

Ankara Savaşı sonrası Anadolu bir parçalanma sürecine girdi. Timur birçok Anadolu beyliğinin tekrar bağımsız hale gelmesine sebep oldu. Dolayısıyla Sultan Beyazıd döneminde büyük oranda kurulan Anadolu Türk Birliği tekrar parçalandı. Bu parçalanma Fetret Devri’nin uzun sürmesine de neden oldu.

Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu sayılan I. Mehmed’le birlikte Anadolu üzerinde yeni bir politika izlenmeye başlandı. Artık Osmanlı Devleti kaybettiği toprakları yeniden kazanma çabasına girdi. Anadolu’yu tekrar bir çatı altında toplanan fikri yeniden hayat buldu. Bu dönem bir şekilde toparlanma, durumu düzeltme dönemiydi. Timur’un bağımsızlıklarını verdiği beylikler artık tekrar itaat altına alındı.

II. Murad dönemi I. Mehmed döneminin devamı şeklindeydi. Bu dönemde beylikler bağımsızlıklarını kazanmanın çabası içinde ve bunu ilerletmenin gayretindeydiler. Henüz Timur tehlikesi tam geçmediği için II. Murad ilk başlarda gerekli adımları atamadıysa da ortam yumuşadıkça beylikleri teker teker itaat altına almaya başladı. II. Murad döneminin sonunda Dulkadir, Candar ve Karaman beylikleri hariç, Anadolu Türk Birliği büyük oranda sağlandı.

1.1.Orhan Bey ve I. Murad Dönemi Anadolu Siyaseti

Kuruluş döneminin bu ilk devresi daha sonraki devreler için bir hazırlık niteliğindeydi. Çünkü gerek Orhan Bey, gerekse I. Murad mümkün olduğunca Anadolu beylikleriyle çatışmaya girmemeye ve barışçı bir yol izlemeye gayret ediyorlardı.

Alınan yerlere baktığımızda daha çok sıradan bir beyliğin bile müdahale edebileceği bir politikanın izlendiğini görürüz. Karesi Beyliği’nin başsız kalması neticesinde bu beyliğin topraklarının alınması, Hamitoğulları’ndan toprakların satın alınması, Germiyanoğulları’ndan çeyiz yoluyla bir kısım toprağın elde edilmesi hep bu nitelikte olan müdahalelerdi.

1.2. Orhan Bey Dönemi

1.2.1. Orhan Beyin Anadolu Siyaseti

Anadolu üzerinde Söz sahibi olabilmek için ilk teşebbüsler Orhan Bey döneminde atıldı. Orhan Bey döneminde bir devlet hüviyetini alan Osmanlılar, bir uç devletinin gereklerini yaparken de Anadolu’yu ihmal etmemeleri gerektiğini çok biliyorlardı. Çünkü Rumeli’nde ne kadar başarılı olurlarsa olsunlar Anadolu’ya sahip olmadan bu hakimiyetin çok kolay kaybedilebileceğini biliyorlardı.

Bu dönemde ilerde oluşturulacak olan Anadolu Türk Birliğinin ilk sinyalleri verilmiştir. Orhan Bey daha çok fetihlerde bulunduğu için Anadolu’yla pek ilgilenememiştir. Fakat oğlu Şehzade Süleyman Paşa’yı Anadolu’ya göndermesi buraya ne kadar değer verdiğini göstermektedir.1 Bu dönemde özellikle Karamanoğulları ve İsfendiyaroğulları büyük tehlike arz ederken, bunların da birbirleriyle çekişmesi Oran Bey’in bu başlangıç dönemi diyebileceğimiz dönemde rahat olmasını sağlamıştır.2

1.2.2. Orhan Bey Döneminde Osmanlı - Karesi İlişkileri

Karesi hakimi Aclan Bey’in ölümü üzerine (1336) büyük oğlu tahta geçti.3 Aclan Bey’in küçük oğlu Tursun Bey’in teşvikiyle Orhan Bey Karesi üzerine yürümüştür. Kuşatma sırasında kaleden atılan bir ok ile ölen Tursun Bey, Orhan Bey’in yanında büyümüştü. Buna çok üzülen Orhan Bey hemen saldırıya geçti. Karesi toprakları Osmanlı idaresine geçti.4 Buraya vali olarak Orhan Bey’in oğlu Süleyman Paşa bırakılmıştır.5

1.2.3. Orhan Bey Döneminde Diğer Beyliklerle İlişkiler

Orhan Bey döneminde Eretna Beyi Alaaddin Eretna’nın vefatı üzerine Orhan Bey oğlu Süleyman Paşa’yı sefere gönderdi ve Ankara alındı (1354).6 1354 yılında Gerede Beyliğini de Orhan Bey topraklarına kattı.7 Orhan Bey 1362 yılında vefat etti.

1.3. I. Murad Dönemi

1.3.1. I. Murad’ın Anadolu Siyaseti

Orhan Bey ile başlayan Anadolu siyaseti I.Murat ile birlikte iyice hız kazandi I. Murat yaptığı fetihlerle iyice itibarını arttırmıştır. Böylece İslam dünyasının dikkatleri Osmanlının üzerine çevrilmiştir.

Ayrıca Karamanoğulları münasebetleri ilk kez bu dönemde başlamıştır. Karamanoğullarını yenmesi Osmanlının itibarını arttırmıştır. Beylikler üzerinde artık hissedilir bir güç oluşturmuştur.

I. Murat döneminde Osmanlılar Anadolu’da etkin olmak için değişik bir toprak elde etme stratejisi izlemişlerdir.8

Birincisi çeyiz yoluyla Germiyanoğullarından, ikincisi para yoluyla Hamitoğullarından toprak alınmıştır.

Bu hızlı yükseliş; Osmanlılara karşı beyliklerin ittifak kurmalarına ve Osmanlıyı tamamen ortadan kaldırmak istemelerine neden olmuştur. Dolayısıyla Osmanlılar hem Anadolu’da hem de Rumeli’nde akılcı bir siyaset izlemek zorundalardı.9

1.3.2. I. Murad Döneminde Ankara’nın Alınması

I.Murad Tahta çıktığı zaman bu değişiklikten faydalanmak isteyen, Osmanlının büyümesini hazmedemeyen Karaman Beyi Ahileri kışkırttı. Ahiler Ankara’yı zaptetti. Bunun üzerine I. Murad ulemadan da fetva alarak Ankara’yı kuşattı. Direnemeyeceklerini anlayan Ahiler hediyeler gönderip özür dilemişlerdi.10

Böylece tekrar Rumeli’ye sefer için ortam sağlanmıştır. I.Murad izlediği siyasetle Rumeli’de geniş topraklar elde ederken Anadolu’nun bir birlik altına alınması için de önemli adımlar atmıştır.

1.3.3. I. Murad Döneminde Germiyanoğullarıyla İlişkiler

Nitekim Osmanlıların büyümesi karşısında endişelenen Germiyan Beyi, I.Murad’a haber gönderip hısım olmak istediğini bildirmiştir. Bu teklifi kabul eden I.Murad oğlu Beyazıt’a Germiyan Bey’in kızı Devlet Hatun’u aldı.11 Germiyan Beyi çeyiz olarak Kütahya şehrini, Simav ilini, Eğrigöz, Tavşanlı kalelerini Osmanlılara verdi.12

1.3.4. I. Murad Döneminde Hamidoğullarıyla İlişkiler

Hamitoğulları ile Karamanoğulları komşu idi. I. Murad, Hamidiler’in toprakları içersinde yer alan bir çok kalenin Osmanlının, Karamanoğullarına karşı güvenlikleri açısından önemli olduğunu ve usulüne uygun olarak satın almak istediklerini Hamidilere bildirmiştir. Karamanlılardan arasıra baskın yiyen Hamidiler bu teklifi istemeden de olsa kabul etmişlerdi.13

Hamidilerden Beyşehir, Seydişehir, Isparta, Yalvaç ve Karaağaç satın alınmıştır.14 Böylece öteden beri kendilerini Selçukluların varisi olarak gören Karamanlılarla Osmanlılar sınır komşusu oldular.15

I.Murad tekrar Rumeli’ye yönelmiştir. Anadoluyu boş bırakmamak için büyük oğlu Beyazıt’ı Kütahya da ortanca oğlu Yakup Beyi Karesi vilayetinde, küçük oğlu Savcı Beyi de Bursa’da bırakmıştır.

1.3.5. I. Murad Döneminde Candaroğullarıyla İlişkiler

I.Murad Candaroğullarının başına kendi taraftarı olan Süleyman’ı getirerek önemli bir yardımcı kuvvet beyliği elde etmiştir.16

1.3.6. I. Murad Döneminde Karamanoğullarıyla İlişkiler

I.Murad Karamanlıların isyan etmemesi ve Rumeli siyasetinin sekteye uğramaması için kızını Karamanlı Ali Bey ile evlendirdi. Böylece Karamanlı ile akraba olan I.Murad fetihlere devam etti. Fakat Ali Bey Hamidilerden satın alınan yerlere saldırınca I.Murad büyük bir ordu ile Konya üzerine yürüdü. Konya kalesi önünde Karamnlılar büyük bir yenilgiye uğratıldı. Ali Bey Konya kalesine sığındı. Elçi olarak I.Murad’ın kızını gönderdi.17 Merhametli bir sultan olan I.Murad kızını ve gönderilmiş olan çevre yörelerdeki alimleri kıramadı Ali Bey’i tekrar beyliğinin başına geçirdi.18

Böylece Anadolu tekrar güvenli hale getirildi. Bu arada Haçlılar tekrar birleşmiş ve Kosova Savaşı yapılmıştı. Kazanılan büyük zaferden sonra savaş meydanını gezen I.Murad bir yaralı Sırplının hançeri ile şehit edildi.19

-----------------------------------------------------

1 Vahid ÇABUK, Kuruluştan Cumhuriyete Büyük Osmanlı Tarihi, C.2, S.113

2 Ahmed RASİM, Osmanlı Tarihi, C.1, S.46

3 SEVİM Ali, Yaşar YÜCEL, Türkiye Tarihi, S.265

4 Hoca Saadettin Efendi, Tacüt-Tevarrih I, S. 79-84

5 Ahmed RASİM, a.g.e., S.48

6 Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.10, S.145

7 www.Osmanli700.gen.tr/padisahlar/02 indeks.Html

8 Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.10, S.152

9 Zuhuri Danışman, Osmanlı İmparaturluğu Tarihi II, S.154

10 Hoca Saadettin Efendi, a.g.e., S.111

11 Mustafa Çetin VARLIK, Germiyanoğulları Tarihi, S.57-60

12 Hoca Saadettin Efendi, a.g.e., S.148

13 Hoca Saadettin Efendi a.g.e., S.154

14 Neşri Kitab-ı Cihan-Nüma, S.209-211

15 Abdurrahman Şeref Efendi, Osmanlı Tarihi I, S.58

16 Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.10, S.153

17 Hoca Saadettin Efendi, a.g.e., S.159-167

18 Neşri, a.g.e., S.220-234

19 Abdurrahman Şeref Efendi, a.g.e., S.60