Şahsi Kemalat -4

4. Kâmil bir insanın özellikleri ile donanmaya çalışmak

Kâmil insan, nefsin mertebelerini Allah’ın lütfu ile geçen kişidir. Âyette geçen sâbikûn yani hayırda ileri geçenler yarışı kazananlardandır. Yarışı kazanan ve hayırda ileri gidenlerin başında peygamberler gelir. Kâmil insan, işte bu peygamberlerin izinde giden sıddıklar, şehidler ve sâlihlerden birisidir.

Kâmil mü’min; ilmi sahîh, niyeti hâlis, ameli sâlih, kalbi sâlim, basîreti nâfiz, davranışlarıyla örnek olan kimsedir.

İlmin sahîh olması, akâid konularını usûliddîn ile amelî konuları da usûl-i fıkıh ile bilmesi, kabul ettiğini delil ile, reddettiğini de delil ile reddetmesidir.

Bilgisi sahih olursa imanı ve ameli sağlam olur, bilgisi yanlış olursa imanı da ameli de yanlış olur. Zira insan, bildiğine inanır.

Yanlış davranışın esas kaynağı yanlış anlayıştır. Yanlış anlayışın kaynağı da yanlış bilgidir. İşte bundan dolayı bilginin sahih yani doğru olması için önce doğru kaynaklara müracaat gerekir.

Niyetin hâlis olması, kalpte ihlâsa zıt olan düşüncelerin ve dünya sevgisi gibi başka gayelerin olmaması ve kalpte sırf Allah Teâlâ’nın rızasının bulunmasıdır. İhlâs düşüncesi de yaptığını sırf Allah Teâlâ emrettiği için yapmak, terk ettiğini de sırf Allah Teâlâ yasakladığı için terk etmek düşüncesinin olmasıdır.

Amelin sâlih olması; amelin Kur’ân doğrultusunda imana uygun olması, kalpteki niyette Allah rızasının hedeflenmesi ve uygulamada Hz. Peygamber’in sünnetinin izlenmesi ile gerçekleşir. Sâlih amel görünüşte değil hakîkatte sâlih olan yani Allah’ın razı olduğu ameldir.

Kalbin sâlim olması; riya, ucup, kibir, haset, kin, cimrilik-açgözlülük, öfke gibi çirkin ahlâktan kalbi temizleyip bu kötü sıfatların yerine kalbe Allah ve Rasûlünün övdüğü sıfatları yerleştirmeye çalışmakla gerçekleşir.

Basîretin nâfiz olması, takva ile elde edilir. Takva, doğru bilgi ve ciddi eğitimle gerçekleşir. Basîretin nâfiz olma derecesi de takva derecesine göredir. Takvanın en alt derecesi küfürden ve şirkten takva/korunmak, normal derecesi büyük-küçük günahlardan ve şüphelilerden takva, en üst derecesi de gafletten de takvadır.

Davranışın örnek olması, Hz. Peygamber (s.a.s.)’i örnek almakla gerçekleşir. Peygamber örnekliği de ancak güzel ahlâkın zirvesi kendisinde bulunan Peygamber ahlâkı ile ahlâklanmaktır.

Hasan-ı Basrî (ö. 110/728) güzel ahlâk güler yüzlü olmak, daima iyilik yapmak, kimseye eziyet etmemektir, der. Ebu Bekr el-Vâsıtî de (ö. 320/932) güzel ahlâk, kişinin marifetullahının fazlalığından dolayı hiçbir kimse ile kavgasının olmamasıdır, darlıkta ve bollukta halkı razı etmesidir, demiştir. Sehl et-Tüsterî (ö. 283/896) ise şöyle demiştir: Güzel ahlâkın en alt derecesi; halka katlanmak, kötülük edene kötülükle karşılık vermemek, zalime bile zulmüne engel olmak suretiyle acımak, hatta onun için istiğfar etmek ve zalim zulmü terk edince, önceki amelleri için Allah’tan mağfiret talep ederek ona şefkat etmektir.

(A. el-Kârî, Mirkâtü’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, VIII, 810.)