Basret’i Bilmeyen Cizre’yi Anlayamaz

Şehirler medeniyetlerin sütunlarıdır. Bu nedenle bir medeniyetin kodlarını çözümlemekte en önemli anahtarlardan biri, şehir tarihleridir. İnsan ânı yaşadığından gördüğü görüntü genellikle geçmişe ve geleceğe perde olmaktadır. Bugünlerde, ismi çok sık duyulan Cizre de bu kaderi yaşamaktadır. Herkesin kafasında farklı bir Cizre var.

639 yılında Hz. Ömer döneminde fethedilen Cizre, uzun yıllar Kürt, Nastûri, Yahudî ve Arap başta olmak üzere, din ve etnisite açısından çok kültürlülüğün ve birlikte yaşama tecrübesinin önemli merkezlerinden biri olmuştur. Aynı zamanda, Botan bölgesinin yönetim merkezidir.

Takriben 820 yılında Ömer b. Tağlib tarafından imarı yapılmıştır. Gemiyi andıran surlarla ve surların çevresinde Dicle tarafından bir yarımada gibi çevrildiği için ada anlamına gelen Cezîre diye anılmıştır. Kaynaklarda şehrin ilk mimarına ithafen Cezîretü ibn Ömer diye kaydedilmiştir.

Malum olduğu üzere Cezîre ismi, Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan yukarı Mezopotamya bölgesine de verilen isimdir. Ancak Cezerî mahlasıyla şöhret olan bütün âlimler bu bölgeden değil, Cizre’dendir.

İşte bu âlimlerden biri de Şeyh Hâlid-i Cezerî’dir. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî(ö. 1827)’nin en önemli halifelerinden biri olan Şeyh Halid-i Cezerî, hocasından icazet aldıktan sonra Cizre ve çevresini irşad etmek üzere görevlendirilmiş, giderken de kendisine önemli bir tavsiye de bulunulmuştur: “Cizre’nin irşâdı tamamlanmadan başka yere ayrılma”.

Şeyh Hâlid, Cizre’ye gelerek bir yandan medrese, diğer yandan irşad faaliyetlerini sürdürür. Uzun yıllar Cizre’ye hizmet eder. Kendisine göre Cizre’deki vazifesi tamamlanmıştır. Ancak hocasının tavsiyesini sürekli hatırında tuttuğundan, irşadın tamamlandığına dair bir işaret bekler. O dönemde şöyle bir olay yaşanır:

Dicle nehrinde ulaşım Kelek adı verilen basit sallarla yapılmaktadır. Bir gün Kelek’lerden birinde bir çanta unutulur. Çanta, günlerce nehrin iki yakası arasında dolaşır durur. Nihayet şehirden birisi kendisine ait olmayan bu çantayı alır yani çalar. Şehir halkı bu kişiye büyük tepki gösterir ve bu hareketin şehirlerinin insanına yakışmadığını söyleyerek o kişiye şehri terk etmesini söylerler.

Şeyh Halid-i Cezerî, şehir halkının bu toplu tepkisi ve ahlakî duruşunu şehrin irşadının tamamlanmasına işaret olarak kabul eder. Bunun üzerine yeni irşad mekânı olarak Gabar Dağı’nın batı yakasında Hacı Aliye ile Derşev aşiretlerinin sınırında bir köy kurar: Basret. Şimdiki ismi İnceler ve Şırnak merkeze bağlı.

Basret köyü, o tarihten sonra bütün Botan bölgesi yanından Irak ve Suriye’de etkili olan çok önemli bir ilim ve irfan merkezi haline gelir. Şeyh Muhammed Said Seydâ-i Cezerî’nin (ö. 1968) babası Ömer Zengânî ve Mardin’in manevî mimarlarından Şeyh Hâmid-i Mardinî burada yetişen âlimlerden yalnız ikisidir.

Şimdilerde Cizre’nin yalnız il olması veya olamaması konuşulmaktadır. Konuşanların büyük çoğunluğu da maalesef yalnız ekonomik perspektiften olaya yaklaşmaktadır.

Şırnak’ın il kalması, Cizre’nin de Mir olarak yeniden il olması için bir rapor hazırlayarak ilgili kişilere sundum. Dilerim Cizre de tarihteki günlerine geri döner.

Ancak unutmamak gerekir ki mesele yalnız il olmak değil, daha önemlisi Cizre’nin ilmî, irfânî ve kültürel ruhunu güncelleyerek bu güne taşımaktır. Yukarda anlatılan çanta ve devamında gelişen olaylar bu ruhu gösteren yalnız bir örnektir. Cizre’nin tarihinde binlerce örnek olay bulunmaktadır. İnşâ tarih ile birlikte olmalıdır. 

Bu konuda çalışanlar ve kafa yoranlar, şehri sadece bajar yani bazar bilmemeli yahut şâredâriye (belediye) olarak yönetilmesi gereken bir yer görmemelidir.

Şâr kelimesi şehir demektir. Aynı zamanda gönül ve kalp anlamında kullanılmıştır.

Şehrin bir kalbi, gönlü ve ruhu olmalıdır. Cizre bu konuda çok şanslıdır ve Basret bunlardan yalnız biridir.

Basret, Cizre’nin burcu ve kandilidir.

Basret, Cizre’nin onayıdır.

Basret’i bilmeden Cizre eksik anlaşılır.

Meydan, Mem ve Zîn’e bırakılmazsa eğer, Beko fitne nöbetinde beklemektedir.