Dağlık Karabağ'da Kapsamlı Anlaşma Nasıl Olmalı?

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan ateşkes istemeden bir gün önce şu açıklamalarda bulunmuştu. 48 köy, 1 kasaba, 8 stratejik öneme sahip nokta Ermenistan işgalinden kurtarıldı. Artık ordu sel gibi durdurulamaz şekilde ilerliyordu. Azerbaycan ordusu Fuzuli’de 11, Cebrayıl’da 8, Gubadlı’da 12, Zengilan’da 3, Hocalı’da 3, Hocavend’de 8, Laçın’de ise 3 köyü işgalden kurtardı. Tam bu sırada Ermenistan ateşkes istedi. 
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Azerbaycan ve Rusya Devlet Başkanlarıyla ateşkes için ortak bir bildiri imzaladıklarını duyurarak, bunun kendisi ve Ermenistan halkı için 'son derece acı verici' olduğunu ifade etti. Paşinyan, “Ordu, ateşkes istemenin gerekli olduğunu söyledi”. Çünkü sorunlarımız var, kaynaklarımız tükenmiş.” Askeri kaynaklardaki yetersizliğin yanı sıra cephede savaşanların sayısının azaldığını ve yerine koyacak yedeklerinin olmadığını , “savaşanların dinlenmesi lazım geldiği, cephede bir aydır değiştirilmeyen askerler vardı, tükenmiştik”. Dedi. Ermenistan ve Dağlık Karabağ yönetimi savaşın bir an önce bitirilmesi gerektiğine karar verdiler. Aksi halde sonuçlar çok daha ağır olacaktı.
Aliyev,  Kelbecer 15 Kasım’a, Ağdam 20 Kasım’a, Laçın 1 Aralık’a kadar Azerbaycan'a iade edilecek. Dedi. Aliyev ayrıca Nahcivan ve Azerbaycan arasında bir karayolunun inşa edileceğini de açıkladı.
Bu esnada Rusya’dan çok kritik açıklama yapıldı: Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Türkiye ile Karabağ konusunda Azerbaycan topraklarında yer alacak gözlem merkezi üssünde işbirliği yapacaklarını söyledi.
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’ndan yapılan açıklamada, “Türkiye'nin de Ermenistan işgalinden kurtarılan topraklarında Azerbaycan tarafından belirlenecek bir mahalde tesis edilecek güvenlik merkezi marifetiyle Rusya ile birlikte ateşkes için gözlem ve denetim faaliyetinde bulunacağı” belirtildi. 
Ermenistan ateşkes isteğinde bulunduktan sonra kimi Azerbaycan ileri gelenleri savaşın kaybedildiğini ileri sürdü. Kısaca bu görüşlere de yer vermek lazımdır.
Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi Üyesi ve Yazar Yasemin Karakoyunlu yapılan barış anlaşmasına sert tepki gösterdi. Karakoyunlu, 3. Karabağ savaşında kazanan Rusya, kaybeden Türkiye mi? diye sorarak bunun bir ihanet anlaşması olduğunu dile getirdi.
Karakoyunlu "Rus ordusunun barışı koruma kisvesi altında Azerbaycan'a girmesi Azerbaycan'a ihanettir. Bu ihaneti imzalayan lideri ve hükümeti destekleyemem. "Aslında Karabağ'ı Ermenilerden aldık Ruslara verdik"
Rus ordusunun barışı koruma kisvesi altında Azerbaycan'a (Karabağ) girmesi, Azerbaycan'ın devlet bağımsızlığını tehdit ediyor. Bu anlaşmaya göre, eğer Rus ordusu Karabağ'a barışı koruma adı altında girerse, o zaman Türk ordusu ve Türk askeri üslerinin Azerbaycan, Nahçıvan'da olması gerekiyor. Azerbaycan ile Türkiye arasında bir konfederasyon birliği kurulmalıdır.
Zangazur'u alıp Nahçıvan'la birleşmeden savaşı durdurmak kabul edilemez.
Kafkasya'da Ermeni devletinin varlığına asla izin verilmemelidir. Bu topraklar Azerbaycan topraklarıdır ve Ermenilerden arındırılmalıdır.
Geçici ateşkes imzalandı. Savaş bitmedi. Ermeni vatandaşı olan Türkler, savaşı Ermenistan içinde yürütmelidir.
Savaş devam edecek. Bu savaşın adı Reconquista (temizlik hareketi) olacak. Ermeniler Kafkasya'dan temizlenmelidir.
Türkiye'nin Ermenistan politikası ve Ermeni sorununun çözümü her zaman yanlış olmuştur. Ne Erivan'ın Ermenilere teslim olmasını yasallaştıran 1918 Batum Antlaşması, ne Türkiye'nin Ermeni devletini tanıması, ne Zangazur sorununu çözememesi, ne de 3. Karabağ savaşında imzalanan üçlü anlaşmada dördüncü taraf olamaması tarihsel olarak yanlıştır.
“Ermeni taleplerinin Ruslar eliyle dayatılmayacağını kim garanti edebilir? “
Ruslar savaşmadan Karabağ’ın % 60’ına üs kurup hem Ermeni hamiliği yapacak hem de Türk dünyasının boğazına çöküp şah damarını kesmeye yönelecek.
Ruslar Karabağ’ı Ermenilerle birlikte işgal etmemiş miydi? “Rus’un anlaşmaya sadakati mürekkebi kuruyana kadardır” Cahar Dudayev Rus’a ne kadar güvenilir? Demişti.
Sputnik'in haberine göre Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova “Karabağ’daki temas hattı boyunca Rusya’nın barış güçleri konuşlandırılacaktır” .
Putin, Dağlık Karabağ'daki ateşkesin uzun vadeli barış sağlamasını umduğunu söyledi. Karabağ’da yaşananları "trajedi" olarak tanımlayan Putin, "Kan dökülmesini durduracak anlaşmalara vardığımızı büyük bir memnuniyetle belirtmek istiyorum”.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye'nin de, Ermenistan işgalinden kurtarılan topraklarında Azerbaycan tarafından belirlenecek bir mahalde tesis edilecek Ortak Merkez marifetiyle Rusya ile birlikte ateşkes için gözlem ve denetim faaliyetinde bulunacağını, dolayısıyla bu noktada Rus tarafına da önemli bir sorumluluk düştüğünü dile getirdi.
Ayrıca Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ermenistan işgali nedeniyle Karabağ’ı terk etmek zorunda kalan Azerbaycanlıların evlerine dönmesinin ve Azerbaycan- Nahçıvan arasında bir koridor açılmasının önemini vurguladı
Yapılan ateşkes antlaşması neleri öngörüyor?
Rusya barışı gücü Ermenistan silahlı kuvvetlerinin çekilmesine paralel olarak bölgeye yerleştirilecek. Rus barış gücünün bölgede kalma müddeti 5 yıl olacak.
Anlaşmanın taraflarca uygulanmasını etkin kontrol etmek için ateşkes izleme merkezi kurulacak.
Bölgede tüm ekonomi ve ulaşım bağlantıları açılacak. Ermenistan Cumhuriyeti, vatandaşların, araçların ve malların her iki yönde engelsiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti'nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında ulaşım bağlantıları/kanalları sağlayacak. Ulaşım kanalları üzerindeki kontrol, Rusya Federal güvenlik servisinin sınır servisi organları tarafından gerçekleştirilecek tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ni Azerbaycan'ın batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım hattının inşası sağlanacak.
Antlaşma aleyhindeki konuşmaların bir kısmı dikkate alınmalıdır ancak hazırlanacak hiçbir metinde karşı tarafı yok sayamazsınız. İngiliz gazetelerinde yazıldığı üzere Karabağ’ın kurtarılması harekâtı zamanlama itibariyle ABD’nin seçim derdi ile uğraştığı zamanda yapılmıştır. Zamanlaması çok mükemmel olmuştur. (Aynı şey Trump’un iktidara geldiği ve ABD’nin Suriye IŞİD ile Mücadele Özel Temsilcisi Brett McGurk olduğu dönemde 8 aylık bir boşluk doğmuştu. O zaman Suriye’ye bir harekât yapılabilirdi, daha netice verici olurdu.)
Uluslararası konjenktürde bu kadarı yapılabildi. Kafkasya’da sınır düzeltmeleri 10-20 yıl daha sürecektir. Stratejide kazanç milli güç kadardır. Türkiye balistik silahlara sahip nükleer güç olmadan Balkanlarda, Kafkasya'da veya Irak -Suriye coğrafyasında yapılabilecekler azami bu kadar olur. Türkiye ne zaman ki Irak ve Suriye haksız yere elimizden alındı. Buralar İngiliz ve Fransızlarca bizden kopartılmış vilayetlerimizdir, sözünü söyleyecek güce gelirse Ermenistan'da Azerbaycan'ın egemenliğine girer.
Bu harekât ile Azerbaycan halkına güven geldi. Yenilgi psikolojisi, eziklik ortadan kalktı. Azerbaycan ordusunun savaşan bir ordu olduğu ortaya çıktı. Kendi ülkesini koruyacak güce sahip olduğu anlaşıldı.
Bizce aşırı endişeler yersizdir. Ruslar Azerbaycan’ın en zayıf olduğu dönemde Azerbaycan’dan çıkartılmıştır. Bu gün güçlü ordusuyla Azerbaycan kendini herkese karşı savunacak kabiliyete erişmiştir.
Sonuç olarak şunu söylemek gereklidir: Dağlık Karabağ’a 5 yaşında gelmiş bir Ermeni çocuğu bu gün 34 yaşındadır. Buraya 600 bin kişi yerleştirilmiştir. Yerli Ermenilerin Azerbaycan vatandaşı olarak kalması, sonradan gelenlerin tahliyesi zaman alacaktır. İskân meselesi Ermenistan için ciddi mesele olacaktır. Bu savaşı, karşı tarafı kinlendirecek ezilmişlik psikolojisine itmeden kazanmak gerekiyor. Barış görüşmelerinde özellikle Zangazur-Nahçıvan koridorunun açılması hayati önemde bir konu olarak ele alınması gereklidir. Gerekirse Ermenistan’a yüksek miktarlı para teklif ederek İran hududu boyunca en az 10 Km genişliğinde bir alan satın alınmalıdır. 
Nihai barış antlaşmasının, Türkiye ve Azerbaycan hakkında en yüksek kazancı sağlaması temin edilmesi için maddi fedakârlıktan çekinmemelidir. Toprak kazancı asıldır, para kaybı tali bir meseledir. Bunun için Ermeni vatandaşlarının Türkiye’de çalışmasına müsaade edilmesi, ambargonun kaldırılması, Bakü-Erivan-Ceyhan doğalgaz boru hattı gibi projeler teklif edilerek Ermenistan’ın Rusların kucağına oturması da önlenmelidir. Ermenistan’da Türkiye yanlısı başbakanların iktidara gelmesi temin edilmelidir. (Nasıl ki Paşinyan Batı yanlısı ise) Ermenistan ekonomisini Türkiye’ye bağımlı hale getirmek bu stratejinin önemli bir ayağı olarak uzun vadeli olarak ele alınmalıdır, planlanmalıdır. . 
Sonuç çok boyutlu, çok seçenekli düşünen kazanır. Az tamah çok zarar getirir. 28-29 seneden beri halledilememiş bir sorunun 2 ayda dört dörtlük kazançla sonuçlanmasını beklemek gerçekçi değildir.