İslam düşünürleri ve mutasavvufları iffet kavramı, psiklojisi ve davranışı üzerinde de kafa yormuşlardır.
Bir müslümanda bulunması gereken temel erdemlerden birisi de iffetli olmaktır.
İffet, sadece kadınlara mahsus bir özellik değil, erkeklere de mahsustur.
Aslında iffet denildiğinde tüm cinsel dürtülerin merkezi anlaşılmalıdır. Bu dürtüler hayvani olup, insanın hayvani nefsinden kaynaklanmaktadır. Temel hareket noktası üreme ve neslin devamı düşüncesidir. Nefsin temel görevinden birisidir.
Fakat tüm psikolojik dürtülerimiz de olduğu gibi iffetli olmak da dengeyle alakalıdır. Yani dengeli olan kişi iffetli olur.
Peki denge bozulunca ne olur?
İki durum yaşanır.
1. İffette aşırılığa yönelmek, günahkarlığa, hayasızlığa yol açar. Zinaya yönelme oluşur.Kur'an da zinayı değil zinaya giden yolları yasaklamamış mıdır? Bunun aşırılığı yeme, içme, cinsellik konusunda son derece hırslı olur. Bunu elde etmek için her türlü kötülük, zinaya yönelim olur. Böylece akıl ve din sağlığı bozulur.
2. İffet azlığı ise; şehvet azlığına neden olur. Şehvetin azlığı dünya hayatının devamını engelleyen bir unsur olduğu gibi insanın dünyaya gelişindeki amacı da sekteye uğratır. Arzu erdemin eksikliği sadece cinsellikle ortaya çıkmaz. Bu arzunun da eksilmesine neden olur. Böylece yaşamak için gerekli olan cinsellik, yeme, içme, çalışma, kazanma, helal lokma elde etme arzusu azalır veya yok olur. Bunun yerine tembellik ortaya çıkar.
Görüldüğü gibi iffetin azlığı ve çokluğu da istenen davranışlardan değildir. Bir mü'minden istenen davranış, bu duyguların itidalli ve dengeli olmasıdır.
Alimler iffeti "bedenin korunması ve geliştirilmesi için gerekli olan şeyleri sağlama, gereksiz olanlara da ilgisiz kalma erdemi diye tanımlamışlardır. aşırılığı şehvet hastalığı, eksikliği de şehvet eksikliği olarak tanımlamışlar bu iki durum da bedeni bozar. Bedinin bozulması ruhu da etkiler. Çünkü ruh ve beden uyumu sağlıklı olmayı sağlar...
iffet kapsamına giren erdemler de şunlardır: haya, merhamet, yumuşaklık, nefsini güzelleştirme (ahlaki açıdan), uyumlu, geçimli, arzuları zapt etme, sabır, kötülüklere karşı dirençli olma, musibet ve belaya karşı sabır, kanaat, vakar, fedakarlık, cömertlik, kerem,