Şeyh Seyda El- Cezire Kimdir شێخ سەیدا ئەلجزیری کی بوو..؟

شێخ سەیدا ئەلجزیری کی بوو..؟

(جزیری) ناڤێ وێ یێ دیروکی بـ(جزيرة ابن عمر)  هاتییە ناڤکرن. جزیرێ، د مێژوویا کورداندا یێ بوویە باژێرەکێ گرنگ ژ بۆ زانین و مەعریفەتێ.

جزیر خودانا کەسایەتیێن ب ناڤ و دەنگە، مینا مەلایێ جزیری و قەدری جزیری و مەلا رەمەزانێ جزیری و شێخ موحەمەد نوراللە و…هتد، من ڤیا ڤێ جارێ بەحس ل ئێک ژ زانایێن ب ناڤ و دەنگ بکەم دناڤا جزیرێدا  ئەو ژی (شێخ سەیدا ئەلجزیری). ژ بەرکو دناڤا خەلکێ هوسا هاتییە نیاسین و ناسناڤێ شێخ سەیدا شێخ حوسەینێ بەصرەتی لێکرییە. شێخ سەیدا، زانا و شێخێ تەریقەتا نەقشەبەندی یا خالدی بوو کو خودان زانینەکا بەرفرەهـ بوو هەم د شەریعەتیدا هەم د تەریقەتێدا.

شێخ سەیدا جزیری ناڤێ وی یێ دورست موحەمەد سەعیدە، دناڤبەرا سالێن ١٨٩٠ــ١٨٩١ ل جزیرا بوتان هاتییە دونیایێ و ل ٧ شەوالا ١٣٨٧ (بەرانبەر ٧ کانوونا دووێ ل سالا ١٩٦٨) ل شەڤا ئێک شەمبێ  ل سەر دووشەمبێ هەر ل جزیرێ چوویە بەر دوڤانیا خودێ، ناڤێ بابێ وی شێخ عومەرێ زەنگانییە، زەنگانی ئێک ژ خەلیفەیێن شێخ خالدێ زێباری بوو ل گوندێ بەصرەتێ وپشتی مرنا شێخ خالدێ زێباری ل جهێ وی پوست نشین بوو، ناڤبری عەسلێ خوە خەلکێ کەربۆرنا گرێدای پارێزگاها  مێردینێ یە ل گوندێ  قوڕەیشا، ژ مالباتا سەیدانە و ب بیاتێ وان بو کەسەکێ دزفرێت  بناڤێ (پیرێ قورەیش) و دگەهیتە پێغەمبەری(سلاڤ لێ بن)، دەیکا وی خاتین حەلیمە  کچا شێخ رەشیدێ دێرشەوی، ژبەری شێخ سەیدا بێتە دونیایێ بابێ وی د رێکا حەجێدا چوو بوو بەر دلوڤانیا خودێ.

شێخ سەیدا تا ژیێ چار سالیێ نەشیایە ب رێڤەبچیت و تا ژیێ حەفت سالیێ نەشیایە باخڤیت!

دهێتە ڤەگۆهازتن کو ڕۆژەکێ شێخ سەیدای دیت کو زاروکەک ژ بانی کەڤت و شێخ سەیدای کرە هەوار و گۆت: ئەو زاروک یێ ژ بانی دکەڤیت ئەو زاروک یێ ژ بانی دکەڤیت!

پشتی ئەڤێ ڕوودانێ  شێخ سەیدای دەست ب ئاخڤتنێن کرن، هەتا وی دەمی ژی هەمیا هزردکر کو شێخ سەیدا یێ بێ ئەزمان و کەڕە.

پشتێ ڤێ ڕوودانێ مالا وی ئێکسەر دایە بەر خواندنا قورئانێ ل دەڤ خالێ وی یێ مەزن شێخ عبدالحکیم دێرشەوی.

ژبەر کو شێخ سەیدای بابێ خو نەدیت بوو پتریا جاران هزر دکر کو خالێ وی بابێ وییە و گازی دکرێ (باب).

شێخ عبدالحکیم ل جهێ بابێ وی پوست نشین بوو، پشتی دویماهی ئینانا قورئانا پیرۆز شێخ سەیدای دەستپێکر ب خواندنا مەدرەسێ ل دەڤ خالێ خۆ شێخ عبدالحکیم ودەرس ل دەڤ خواندن، هەتا کو ساڵا ١٩٠٥ـێ شێخ عبدالحکیم چوویە بەر دلوڤانیا خودێ.

پشتی مرنا خالێ خۆ شێخ سەیدا بەردەوامی دا خواندنا خۆ ل دەڤ برایێ خۆ شێخ سیراجەدینی و د ژیێ ١٧ سالیێدا دەستوورناما خوە ل دەڤ شێخ سیراجەدین وەرگرت.

د ژیێ گەنجاتیێدا دەست ب وانەگۆتنێ کر ل مەدرسێ.

پشتی شێخ سیراجەدین ل سالا ١٩٢٠ـێ چوویە بەر دلوڤانیا خودێ، شێخ سەیدا چوو جهێ وی و بوو بەرپرسێ مەدرسێ.

شێخ سەیدای دەستوورناما خۆ یا تەریقەتا نەقشەبەندی ل دەڤ خالێ خۆ شێخ موحەمەد نوری دێرشەوی وەرگرتییە.

ل سالا ١٩٢٤ـێ خالێ وی چوویە بەر دلوڤانیا خودێ و ل جهێ وی بوویە خەلیفە.

شێخ سەیدای دەستوورناما مەدرسێ دایە نێزیکی ١٥٠ قوتابیان و هەروەسا نێزیکا ١٠٠ خەلیفەیان هەبوو. ژ وان ئەوێن دەستوورناما تەریقەتێ ژ شێخ سەیدای وەگرتین: هەردوو زانایێن ب ناڤ و دەنگ کوری وی شێخ موحەمەد نوراللە جزیری، هەروەسا سەید مەلا عەلی فندکی بوو، دەرباری سەیدا خوە (مەلا عەلی فندکی) هوسا پەسنا وی کت:

د بابێ فەیض و ئیحسانێ

علمداری ل مەیدانێ

کەسێ زانێ تنێ زانێ

هەتا ل جهەکێ دی دبێژیت:

تو یێ فندا شەڤا تاری

جزیرێدا قومانداری

خەلیفێ (شاهێ زێباری)

شێخ سەیدا پەیوەندیێن باش دگەل زانایێن دەمێ خوە هەبوون ژ وان (بدیع الزمان) سەعیدێ نورسی، دهێتە زانین کو هەر کەسەکێ چووبا دەڤ سەعید نورسی و داخازا تەریقەتێ ژێ کربا دا بێژیت هەرە جزیرێ ل دەڤ  شێخ سەیدای ئەو دەستوورنامێن تەریقەتێ ددت.

شێخ سەیدا خودانێ کانییا زانینێ و مەعریفەتێ بویە و وەکی هەمی  زانایێن بەری خۆ بەرهەم نڤیسینە ژ وان:

الضابطة في الرابطة

التأليف في التأليف

التصوف

المنظومات

تنبيه المسترشيدينا

لمجمع الصغير

Makale yazılış tarihi 09.02.2022

Derleyen ve yazan : İmran İsa Habib

ŞEYH SEYDA EL-CEZERİ KİMDİR?
 
Kürt tarihinde önemli bir yere sahip olan, şu anki ismi Cizre ve tarihte ismi Cezireti ibni Ömer olan ilim şehir Cizre’de doğmuştur. 
Cizre aynı zamanda Divan edebiyatında dünyada Mela-i Cizîrî olarak meşhur olan Şeyh Ahmet el Cezeri, Şeyh Kadri Cezeri, Ramazan el boti el Cezeri ve Şeyh Muhammed Nurullah Seyda gibi tanıdık isimleri bağrında yetiştirmiştir. Bu yazımda Cizre’nin Bilinen alimlerinden Şeyh Seyda el Cezeriden bahsetmek istedim. Çünkü halk arasında şeyh seyda ismi şeyh Hüseyin el basreti tarafından konulmuş aynı zamanda şeyh seyda şeriat ve tarikat yolunda çok büyük bir alim ve Nakşibendi tarikatının meşhur şeyhlerindendir.  
  
Gerçek adı Muhammed Said olan Şeyh Seyda el Cezeri 1890-1891 yılında botan bölgesinin Cizresinde dünyaya geldi.1968 yılının ocağında yağmurlu bir günde bir pazar gecesi Cizrede de kendi evinde sabaha karşı zikir esnasında vefat etti. Babasının adı şeyh Ömer ez Zenganidir. Şeyh Ömer Şeyh Halid Ez Zebarinin Halifelerindendir. Şeyh Halid’i Ez Zebarinin vefatından sonra Şeyh Ömer postnişin olmuştur. Aslen Mardin iline bağlı dargeçit ilçesinin Kureyşka köyündendir. Bu aile Pir-i Kureyşi olarak bölgede biliniyor. Annesi Şeyh Reşid ed Derşevinin kızı Halime hatundur. Şeyh Seyda daha dünyaya gelmedin babası hacca giderken hac dönüşünde vefat etmişti. 
 
Şeyh Seyda dört yaşına kadar yürümedi, yedi yaşına kadar da konuşmadı. 

Rivayet edildiğine göre bir gün Şeyh Seyda damdan düşmekte olan bir çocuğu görüyor ve “ aha bir çocuk damdan düştü, aha bir çocuk damadan düştü” diye bağırıyor.  Onun bu sesini alan ailesi Şeyh Seyda’nın konuşabildiğinin farkına varıyorlar. 

Bu olaydan sonra Şeyh Seyda konuşmaya başladı, o zamana kadar herkes Şeyh Seyda'nın sağır ve dilsiz olduğunu düşünüyordu.

Sonra ailesi, Şeyh Seyda’yı büyük dayısı Şeyh Abdulhakim Ed-Derşevinin yanına götürüp Ku’an dersi almasını sağlamış. 

Şeyh Seyda babasını görmediği için dayısının babası olduğunu düşünmüş ve kendisine baba diye hitap etmiş.

Şeyh Seyda’nın babasının vefatından sonra Şeyh Abdulhakim,postnişin görevini üstlenmiş vefatına kadar Yeğeni Şeyh Seyda’ya Kur’an ve medrese kitaplarından ders vermiş 

Şeyh Abdulhakim 1905 yılında vefat etti. Vefat edene kadar da Şeyh Seyda’ya ders vermeye devam etmiştir.
Şeyh Seyda daha sonra abisi Şeyh Siraceddinin yanında medrese okumaya devam etmiş ve 17 yaşında iken abisinden ilim icazeti almıştır. Daha genç yaşında abisinin yanında medresede müderrislik yapmaya başlamıştır. 

1920 yılında Şeyh Siraceddin'in vefatından sonra yerine Şeyh Seyda geçmiş ve medresenin başına geçmiştir.

Şeyh Seyda, Nakşibendi tarikatının icazetini dayısı Şeyh Muhammed Nuri Ed Derşeviden almış. 

1924'te dayısı Şeyh Muhammed Nuri vefat etti ve yerine Postnişinliğe oturmuştur.

Şeyh Seyda, medresesinde yaklaşık 150 talebeye ilim icazeti ve yaklaşık 100 alime de hilafet icazeti verimiştir. Şeyh Seydadan tarikatın icazeti alan kişiler arasında iki ünlü alim de vardır. Bunlardan biri oğlu olan Şeyh Muhammed Muhammed Seyda El Cezeri ve diğer Seyyid Molla Ali El Fındıkidir. 

Seyyid Ali Findikî kendi Hocası ve şeyhi olan Şeyh Seyda için böyle bir methiye yazmıştır:
  
 
Feyz ve ihsanın kapısıdır
Meydanların sancaktarıdır
Sadece bilen bilir…..
………

Başka bir yerde de diyor ki:

Karanlık gecelerin mumusun
Cizre’nin hakimisin 
Zebari şeyhinin Halife’sinin 
…….

Şeyh Seyda, zamanının alimleri ile de ilişkili idi. Bunlardan bir tanesi de  Bediuzzaman Said El-Nursi idi ve onunla  yakından alakalı idi.

Şeyh Seyda büyük bir ilim kaynağıydı ve kendisinden önceki bütün âlimler gibi o da şu eserleri kaleme almıştır:

Ed dabitetü fir rabite 
Et te’lif u fit te’li
Et tasavvuf
El Manzume
Tenbiye el müsterşidan
El mecmua ti sağir.

Tercüme: Hazret Seyda