Arrân Kürdleri ile Müslümanların ilişkisi -1
Bu durumun anlaşılması için, öncelikle bu bölgenin fethi konusunda olup bitenin anlaşılması gerekir. Müslümanların bu şehirleri fethi konuşulması gerekir. Bu süreçte Kürtler nasıl bir durumdaydı göz önüne alınmalıdır. Arrânın başlıca şehirlerin nasıl alındığı anlaşılması lazım. Azerbaycan’ın alınışıyla birlikte, Diwîn, (Fatih Sultan Selahaddin Eyyubi nin Aşiretin şehri) Sisecan, Beylekan, Berde, Şemkûr ve Kabel Şehirleri üzerine durulması lazım. AZERBAYCANIN ALINIŞI İslamiyet’in gelişi ile Şeddadi Kürlerin Devleti kuruluşuna kadar, bu bölgede neler olmuştu? İslamiyet’in gelişi nasıl oldu? Nasıl bir yol izlendi? Müslümanların gelişiyle karşılaşmalar nasıl sonuçlandı? Eski İslam kaynaklarına göre, Azerbaycan Hz. Ömer döneminde İslamiyet’in hâkimiyetine girmiştir. O zamanlarda bir kısım Kürtler orada yaşıyordu ve siyaset sahnesinde bir ağırlıklarıda vardı. Hz. Huzeyfe ibn Yemen r.a Azerbaycan vilayetini alması için Hz. Ömer r.a tarafından gönderildiği zaman, iki yerde büyük bir savaş yaşandı. Bu savaşın ardından İslam ordusunun komutanı ile oranın savunmacısı arasında bir anlaşma imzaladı. O anlaşmanın şartlarına göre, vergi vermeye karşılık Müslümanlar Kürtlerin Belesecan,Sebelan, ve Sacaran bölgelerin yönetimine dokunulmayak. Bölgenin yöneticisi ile İslam ordusunun komutanı Hz. Huzeyfe arasında düzenlenen anlaşmanın maddeleri şu şekilde. 1.Yönetici bütün Azerbaycanlılar adına Sekiz miskal ağırlığında sekiz yüz bin dirhem verecek. 2.Azerbaycanlılardan kimse öldürülmeyecek ve esir alınmayacak. 3. Tapınakları yakılmayacak. 4. Kimse Belesecan,Sebelan ve Sacaran Kürtlerine dokunmayacak. 5.Haseten, Şize halkı eğer bayramlarda oynayıp bazı kendilerine özel halleri olursa, kimse onlara dokunmayacak. Bu durum açık bir şekilde gösteriyor ki Kürtler o dönem Azerbaycan’da askeri bir gücü vardır. Öyle ki Müslümanlar ile savaşa girebilip ve Azerbaycan merkezine yürüyüşlerini durdurabilmişler. Hicri 25(645-646) Hz. Osman, Velid bin Ukbeyi bu zat Hz. Ömer döneminde beş sene El-Cezire de valilik yapmıştı, Kufe valiliğine göndermiş. Velid, Hz. Osman'ın sadece aynı anneden kardeşidir. Bu arda, Hz. Osman, Ukbe bin Ferkadı, Azerbaycan valiliğinden indirip Kufeye gönderip, önceden Kürtler ile birlikte Azerbaycan halkı ile Huzeyfe bin Yemen ile arasında imzalanan anlaşmayı fesih ediyor. Bunun üzerine, Kufe valisi Velid bin Ukbe, hicri 25 te buraya bir sefer düzenledi. Bu seferde Müslüman askerleri Mükan, Berber ve Talışı elde ettiler. Bu seferin ardından Azerbaycan halkı ile eski şartlara Huzeyfe nin onlara kabul ettirdiği şartlara göre, yeni bir anlaşma imzaladı. Kaynak: Eşref duman, Azerbaycan’a yönelik ilk İslami fetihler, Ahmed bin Yahya bin Cabir El-Belazuri, Futuhul Buldan,(Wer:Mustafa Fayda ),Ankara 1987,467-468 İbn Esir,b.n.b.,III,88; Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (Redektor:H.Dursun Yıldız), İstanbul,1989,II,197-198. Not: Yukarıda adı geçen Talış ta Talas Savaşı, Müslüman Araplar(Abbasiler) ile Karluk Türklerinin Çin Orduları karşısında zafer kazanmış olduğu bir savaştır. Bu zaferden sonra İslamiyet Türkler arasında hızla yayılmıştır. Talas Savaşı 751 yılında Talas Nehri kıyısındaki Atlah mevkiinde gerçekleşmiş ve beş gün sürmüştür. Talas Savaşı Özeti 744 yılında kurulan II. Göktürk Devleti’ne son veren Uygurlar, yıkılmış olan bu devletin yerini dolduramamıştır. Bunun sonucunda Çinliler batıya doğru ilerlemeye başlamışlardır. Bu gelişmeler üzerine önce Karluk Türkleri paralı asker olarak Çin ordusu ile hareket etmiş, daha sonra yıllardır Çinin Zulümlerinden bıkıp Karluk Türklerinin taraf değiştrip destek vermiş oldukları Müslüman Araplar ile Çinliler arasında 751 tarihinde Talas savaşı olmuştur. Talas Savaşıyla Çinliler ağır bir yenilgiye uğratılmıştır.
