Mehmet Akif Ersoy merhumun, Ebu’l-Ula Zeynelabidin ve H. Eşref Edip beyle çıkardıkları Sırat-ı Müstekıym dergisinde gökyüzünde meleklerin dışında canlı yaşadığına dair bir araştırma yazısını Üsküp’ten Hafız Ferid başlatır ve şu ayeti delil getirir:
“Gökleri ve yeri yaratması ve her ikisinde de canlılardan yayması, O’nun ( Allah’ın varlığının ve birliğinin) âyetlerindendir. O, dilediği zaman onları toplamaya gücü yetendir.” (Şura Süresi, Ayet 42/29)
Sırat-ı Müstekıym dergisinin 10 Şaban 1327 (27 Ağustos 1909) tarih ve 51’inci sayısında, Selanik’ten Üsküplü Hafız Ferid, ayeti kerimeyi açıklarken, “Her ikisinde de” zamirinden hareketle yeryüzünde canlılar olduğu gibi gökyüzünde de canlıların olabileceğine dikkat çeken uzun bir makale yayınlar.
Ayetin sonundaki, “Allah, dilediği zaman onları toplamaya gücü yetendir” bölümünü de, bir gün gökyüzündeki canlılarla yeryüzündeki insanların bir araya geleceğine işaret ettiği fikrini tartışmaya açıyor.
Ayette geçen “Dabbe” kelimesinin (insan da dahil) hayvanlar için kullanıldığını,
“Allah, bütün (Dabbe) canlıları sudan yarattı. Onlardan bir kısmı karnı üzerinde yürür, bir kısmı iki ayağı üzerinde yürür, bir kısmı da dört (ayak) üzerinde yürür. Allah dilediğini yaratır. Şüphesiz Allah her şeye gücü yetendir” (Nur Süresi, Ayet 24/45) ayetini delil getirir.
Uzun makalesinin sonunda, insanoğlu ile gökyüzü sakinleri arasında ulaşım vasıtası ile buluşma veya haberleşme olacağını iddia ediyor.
Bu makaleye Sırat-ı Müstekıym’in 15 Ramazan 327 tarih ve 56’ncı sayısında Bolvadin’den Müderris Yunuszade Ahmet Vehbi cevap veriyor ve tefsir usulünü, lügatçılığını, nahv bilgisini konuşturarak Üsküplü’ nün yanlış kanaatte olduğunu söylüyor.
6 Şevval 327 tarih ve 59’uncu sayıda Kudüslü Ali Rıza adında biri gökyüzünde hayvanların varlığını iddia eden Üsküplü Hafız Ferid’i destekliyor.
Aynı sayıda Üsküplü Hafız Ferid, Bolvadinli hoca efendiye cevap veriyor.
3 Zilhıcce 327 tarih ve 67’nci sayıda gökyüzünde hayvan olduğunu iddia eden Üsküplü Hafız Ferid, Bolvadinli hoca efendiye cevap veriyor.
10 Zilhıcce 327 tarih ve 68’inci sayıda Bolvadinli Yunuszade Ahmet Vehbi, Üsküplü Hafız Ferid’e cevap veriyor.
“Mübahasât, Sükkan-i Sema” başlığı altında yapılan bu tartışmada Üsküplü ile Bolvadinlinin ilmi tartışmaları dikkatle incelendiğinde, tefsir okurken nelere dikkat edilmesi konusunda ufuk açan bilgiler edinmek mümkin.
Zemahşeri, Razi gibi değerli müfessirlerimiz, “Gökyüzündeki canlılardan kasıt meleklerdir” demişler ama konuyu sona erdirirken ayetteki “Dabbe” kelimesinden hareketle meleklerin dışında canlıların olabileceğini de, “Yeryüzündeki insanlar gibi, gökyüzünde de yürüyen canlılar yaratılmış olduğu, uzak bir mana değildir” demişler.
İlahiyat fakültelerinde ve medreselerde, Kadı Beydavi’nin metnini esas alarak, bu Üsküplü ile Bolvadinli iki değerli hoca efendilerin bu ayet üzerinde nelere dikkat ettiklerini öğrencilere anlatarak okutmada çok fayda olacağı kanaatindeyim.
Allah Celle Celalüh, hepsine rahmet eylesin.
