Büyük adam, derdi büyük, hedefi yüce, gayreti çok, içi dışından büyük, büyükleri örnek alıp diğerlerine örnek olan, kendisini büyüklerle kıyaslayan, sahîh ilim, sâlih amel, sâlim kalp ve üstün sıfatlara sahip olan zattır.
Bugün büyük adama olan ihtiyacımız, güneşe olan ihtiyacımızdan daha büyüktür ve daha önemlidir. Büyük adam, ilmi, ameli, ahlakı ve üstün sıfatlarıyla, insanları karanlıktan kurtaran bir güneş gibidir.
1. Derdi büyük olan
İnsan, neyi dert edinmişse odur. Kâmil ve muslih olan mü’minin derdi, hem kendisinin hem başkalarının kurtuluşuna çalışmaktır.
İnsan, en kıymetli varlıktır. İnsanın üstünü, mü’min olan; mü’minin üstünü, muttakî olan; muttakînin üstünü, dava adamı olan ve muslih/başkalarının ıslahına çalışan kimsedir.
Muttakî ve muslih olan kişinin derdi, hem kendi kurtuluşunu temine çalışmak hem başkalarının kurtuluşuna gayret etmektir.
Sâlih kişi kendi kurtuluşuna çalışan, muslih başkalarının da kurtuluşuna çalışandır. Sadece kendisinin kurtuluşuna çalışan, yarım sâlihtir. Başkalarının kurtuluşuna çalışan, muslih olan tam sâlih olan kimsedir.
İslâm âlimleri, İslâm’ı iki maddede özetlemişlerdir:
a) Allah’a ta’zîm ve itaat,
b) Halka şefkat ve merhamettir.
a) Allah’a ta’zîm ve itaat
Allah’a ta’zîm, iman etmektir; itaat, imana göre amel etmektir.
Özet: İman ve sâlih ameldir.
b) Halka şefkat ve merhamet
Halka şefkat, yeryüzünü imar edip adâleti hâkim kılmak; merhamet, mü’minlerin hidayetinin devam ve kemâline çalışmak, hidayette olmayanların da hidayetlerine vesile olmaya gayret etmektir.
2. Hedefi yüce olan
Yüce olan varlığın hedefinin de yüce olması gerekir.
Mü’min olan insan, dünyadan da cennetten de üstündür. Dünya da cennet de kâmil mü’minin hizmetçisidir. İnsanın hedefi, hizmetçisi değil hizmet ettiren Allah’ın rızasıdır. Allah’ı kazanan her şeyi kazanmış, kaybeden her şeyi kaybetmiş olur. Çünkü her şey, O’nundur, her şeye O mâliktir.
Hedefi yüce olanın ameli de ahlakı da yüce olur. Çünkü hedef, ameline ve ahlakına yön verir, tesir eder.
3. Gayreti çok olan
Derdi büyük olup hedefi yüce olanın gayreti çok olur.
Yüce hedefe ulaşmak için; ciddiyet, gayret, gücü sonuna kadar harcamak, sabr u sebat etmek, planlı ve programlı çalışmak ve güzel metot takip etmek gerekir.
Hedefi yüce olanın hedefine ulaşmada ciddi olması gerekir. Ciddiyetin ispatı, gayrettir. Gayret yetmez, gücü sonuna kadar harcamak gerekir. Çünkü insanın bittiği yerde ilâhî lütuf başlar. Kul “bitim” deyince Rabbim “yettim” der. Gücü sonuna kadar harcamada hem sabr u sebat etmek, güzel metodu takip etmek hem de planlı ve programlı çalışmak gerekir.
Sabır, ancak Allah’ın yardımıyla gerçekleşir. İşte delili: Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
“Sabret! Senin sabrın, ancak Allah’ın yardımıyladır.” (Nahl sûresi, 16/127.)
Mü’minin Allah’ın yardımına, ihsan ve ikramına ermedeki metodu, takva ve ihsan derecesinde kulluk etmektir. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
“Muhakkak Allah, takvaya dikkat edenlerle ve muhsin (ihsan derecesinde kulluk eden) kimselerle beraberdir.” (Nahl sûresi, 16/128.)
Büyük adam, Allah’ın ahlakı ile ahlaklanan kişidir. Allah’ın ahlakı kader yani planlı ve programlı çalışmaktır. Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
“Şüphesiz Allah’ın yarattığı şeyin ilki kalemdir. (Allah Teâlâ kaleme): Yaz! buyurdu. (Kalem): Ne yazayım? dedi. Allah Teâlâ: Kaderi yaz; olanı ve ebede dek olacak her şeyi yaz! buyurdu.”
(Tirmizî, Kader, 17.)