Biz, tez olmalıyız, anti tez olmamalıyız. Biz çözüm üretmeliyiz. Çözümü de fiilimizle, eserimizle, başarımızla, ahlâkımızla ve iyiliğimizle göstermeliyiz.
Biz, daima bize yakışanı ortaya koymalıyız. Önce konumumuzun farkına varmalıyız ki konumumuza uygun hareket edebilelim.
Biz konumumuz itibariyle kökü mazide olan âtîyiz.
Sorumluluğumuz itibariyle bütün insanlığın kurtuluşuna sebep olmak için önce kendi medeniyetimize mensup insanların kültürel, itikâdî, siyâsî ve hukûkî istiladan kurtulmalarını sağlamak gerekir. Sonra da ne ezen ne ezilen, zulme karşı olan ayrıca ne işçinin ezilmesini ne de sermaye düşmanlığı yapılmasını asla kabul etmeyen, Hakk’a ta’zîm ve itaat, halka/yaratıklara hizmet ve merhameti temel referans alan ve müslümanlara din kardeşlerimiz, vatandaş olan gayr-i Müslimlere insan kardeşlerimiz diye bakan bir medeniyet inşasına gayret etmek gerekir.
Büyük bir medeniyetin devamı olmaktan kaynaklanan sorumluluğu ve idrakinin gereği, bütün kurumlar için, devletler için, ülkeler için hatta cemaatler için bile çeşitli alternatifleri olan çözümler üretmek ve ortaya koymak gerekmektedir. Çünkü küçüklerin derdini büyükler çeker.
1. Herhangi bir tarafın yanlışlığını ispatlamak yerine tarafların kabul edip benimseyebilecekleri hal çaresi bulmaktır.
“Hata değil, çare bulun.”
Henry Ford
“En önemli sorumluluğumuz, sloganlar ile çözümleri birbiriyle karıştırmamaktır.”
Edward R. Murrov
2. Çözüm için aksini iddia edene ispat edebilecek verilerle aklını kullanarak konuşmak
“İnsan akılla pir olur; saçı sakalı ağarmakla değil.”
Mevlana
“Ham düşünceleri, ancak akıl pişirir.”
Firdevsî
“Doğru işlemeyen akıl, keskinmiş neye yarar; saatin iyiliği koşmasından değil, doğru gitmesindendir.”
Vauvenargues
3. Toplantı öncesinde diğerlerinin yöneltebileceği muhtemel soruların cevaplarını beraberinde getirmek
Konuya hâkim kişi, konunun alternatiflerini önceden düşünür ve ortaya koyar. Alternatiflerin ortaya konması, faydalı farklı düşüncelerin hayat bulmasına sebep olur.
4. Çarelerin veya dertlerin müzakere edildiği toplantıda taban tabana zıt fikirler ortaya atıldığı zaman, bu fikirlere düşmanlık etmeyerek medenî bir şekilde karşılık vermek. Bu fikirlerin bazen fikirlere aşı yapabileceğini düşünmek gerekir.
Doğruyu bilen ve çok düşünen, az ve yerinde konuşur.
Fikir sahibi, fikirlere düşmanlık etmez, belki fikirlerden istifade eder.
5. Ortaya konan fikirler ve bilgiler, bir çuval patatesin ortaya dökülmesi olarak değil sıraya göre sunulur.
İlk olarak “ne idik”, “ne olduk” ve “ne olmalıyız” sorularının cevabı sunulur. Daha sonra mazide karşılaşılan güçlükler ele alınır. Ardından son zamandaki değişiklikler ve muhtemel çareler üzerinde durulur.
6. Çözüm ortaya koyarken şu 3 altın öğüte kulak verilmesi gerekir:
3 ALTIN ÖĞÜT
1) Düşünceler daima saygı değer hakikatlerden zerrelerdir. Hiçbir düşünceyi toptan reddetmeyeceksiniz.
2) Hiçbir varlığın ve fikrin sadece kendinizde olduğunu iddia etmeyeceksiniz.
3) Yerlerine daha tatmin edicisini ve faydalısını yerleştirinceye kadar kurulmuş, yerleşmiş hiçbir âdet ve geleneği bozmaya ve yıkmaya çalışmayacaksınız.
Kethüdazâde Mehmed Ârif Efendi