1. Beşer olarak yanlış bilip yanlış düşünebileceğimizi, yanlış söyleyip yanlış yapabileceğimizi kabul etmeliyiz.
Yanlışlarımızı, söylenmeden anlamamız bir seviye, söylenince kabullenmemiz bir alt seviyedir. Söylenmesine rağmen kabullenmememiz ise seviyesizliktir.
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
إِذَا اَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْرًا فقَّهَهُ فِي الدِّينِ وَزَهَّدَهُ فِي الدِّنْيَا وَ بَصّرَهُ عُيُوبَهُ
“Allah bir kula hayır isterse onu dinde fakîh kılar, dünya hakkında zâhid kılar ve kendisine ayıplarını gösterir.”
(Münâvî, Feyzu’l-Kadîr, I, 255)
“İnsanlar yanlış yapabilirler, yalnız büyük insanlar yanlışlarını anlarlar.”
Kotzebue
2. İnsan yükseldikçe tevazusu artmalıdır.
Ebû Hureyre (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.s.)’in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:
" وَمَا تَوَاضَعَ أَحَدٌ لِلَّهِ إِلَّا رَفَعَهُ اللهُ."
“Bir kimse Allah için tevâzu gösterirse, Allah onu yükseltir.”
(Müslim, Birr, 69; Tirmizî, Birr, 82; Dârimî, Zekât, 34; Muvatta, Sadaka, 12)
Başka maksatla değil, sırf Allah Teâlâ’ya yaklaşmak ve rızasını kazanmak düşüncesiyle kendisini müstahak olduğu mertebeden indirmek sûretiyle mütevâzılık yaparsa hem dünyada hem de âhirette Allah Teâlâ, o kimseye yükseklik ihsan eder.
Yine bu manada Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
مَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ دَرَجَةً رَفَعَهُ اللَّهُ دَرَجَةً حَتَّى يَجْعَلَهُ فِي عِلَّيِينَ وَمَنْ تَكَبَّرَ عَلَى اللَّهِ دَرَجَةً وَضَعَهُ اللَّهُ دَرَجَةً حَتَّى يَجْعَلَهُ فِي أَسْفَلِ السَّافِلِينَ.
“Kim Allah için bir derece mütevâzı olursa, Allah onu tevazusuna karşılık bir derece yükseltir. Kim de Allah (rızası) hilafına kibirlenirse, Allah onu kibirlenmesine karşılık bir derece alçaltır, ta onu aşağıların en aşağısında kılar” buyurmuştur.
(İbn Mâce, Zühd, 16; Ahmed, III, 76)
“Bir kimsede kibir varsa onun kibirli hali, söz söylerken soğan gibi kokar.”
Mevlâna
“İnsan ne kadar yükselirse, gönlü o kadar alçalmalıdır.”
Çiçero
“Rastladığım herkes bir bakıma benden üstündür ve ben böylece herkesten bir şey öğrenirim.”
Emerson
3. Büyük insan olmak istiyorsak işimiz sözümüzden daha çok olmalıdır.
“Akıl tam olunca, söz azalır.
Hz. Ali (r.a.)
“İnsanlar dilleri altında saklıdırlar; konuşturunuz, kıymetinden neler eksilttiğini görürsünüz.”
Hz. Ali (r.a.)
“İnsanlar yaşlandıkça, susmayı gerektiren çok şey olduğu için daha az konuşurlar.”
Elizabeth Miller
4. Değiştirmek için değişmek ve öncelikle kendimizden başlamak gerekir.
İyi olmaya kendimizden başlamalıyız. Çünkü yanan yakabilir, gören gösterebilir, anlayan anlatabilir, hisseden hissettirebilir.
“Nefsine va’z et, nefsin va’zın gereğini yerine getirirse, insanlara va’z et!” denmesi isabetlidir.
“Dünyada değişiklik yapmakta başarılı olanlar, değişiklik yapmaya kendilerinden başlayanlardır.”
Bernard Shaw
“Dünyaya güzel karakterlerini göstermek isteyen eskiler, önce devletlerini düzene koymaya çabaladılar. Devletlerini düzene koymak isteyenler, önce evlerine düzen verme gereğini duydular. Evlerini düzene koymak isteyenler, önce kendi kişiliklerini terbiyeden geçirmek gereğini duydular.
Konfüçyüs
5. Tenkit edenlere faydalı olmak ve kendilerinin de faydalı olmalarını sağlamak için çözümde görev almalarını temin etmeye çalışmak gerekir. Zira iş yapmayanlar çok konuşurlar.
“Çözümde görev almayanlar problemin parçası olurlar.”
Goethe
“Tenkitler ve fikirler büyük ruhlu insanları besler ve kuvvetlendirir, küçük insanları öfkelendirir.”
Napolyon
“Gariptir, yükü çeken manda ses çıkarmaz da kağnı inler.”
Cenap Şehabeddin
6. İlimde iyi niyet sahibi olmak, bilmediğimizi kabullenmek, büyük insanların yolunu izlemek, öğretene saygılı, öğrenene sevgiden kaynaklanan saygı gerekir.
“İyiliğin bilgisine sahip olmayana bütün diğer bilgiler zarar verir.”
Montaigne
“Öğretimin sırrı, öğrenciye saygı duymaktır; öğrenimin sırrı, öğretmene saygı duymaktır.”
Emerson
“Bildiğimizi zannetmemiz, öğrenmemizin en büyük düşmanıdır.”
Dr. C. Bernard
7. İmkânsız gibi görünen pek çok şeyin mümkün olduğunu, çok çalışınca anlaşıldığını kabullenmek.
“Mümkün olanda acze ve cez’a, mümkün olmayan şeyde de ye’se düşmek câiz değildir.”
Said Nursî
“Amacımız imkânsızı mümkün, mümkünü kolay, kolayı da zarif ve zevkli yapmanın yollarını bulmaktır.”
Dr. Feldenkrais
“Mümkün ile imkânsız arasındaki fark, kişinin kendini o işe adamasında yatar.”
Tommy Lasorda
8. İlerlememenin gerilemek olduğunu kabullenmek
مَنِ اسْتَوَي يَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ.
“İki günü eşit olan aldanmıştır/zarardadır.”
(Deylemî; Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, II, 233)
“Önemli olan başkasından üstün olmak değil dünden üstün olmaktır.”
Çin Atasözü
9. Kötülük etmemekten ziyade, iyilik yapmaya çalışmak.
“Hür kimse, ihsanla köle yapılabilir.”
Hz. Ali (r.a.)
“Her şeyin bir şerefi vardır. İhsan ve iyiliğin şerefi acele yapılmasıdır.”
Hz. Ömer (r.a.)
“İyiliğe gücün yetmezse, kötülük yapma”
Ferîdüddîn Attar (k.s.)
“İyilik hiçbir zaman boşa gitmeyen tek yatırımdır.”
Thoreau Henry
İyilikle elde edilen, kötülükle elde edilememektedir. İyilere, en azından iyi olmak isteyenlere yakışan, iyilik etmektir.
“İnsanoğlu iyilikle, yırtıcı hayvanlar tuzakla avlanır.
Thoreau Henry
10. En azından evinde veya kendi nefsinde lider olduğunu düşünüp lider gibi hareket etmek
“Liderin en öncelikli işi, kendi enerjisini kontrol altına almak ve çevresindekilerin enerjilerine orkestra şefliği yapmaktır.”
Peter F. Drucker
“Kötü insanlar yeryüzüne serpilmiş bir avuç iyi insanı sınamaya yararlar.”
Voltaire