HİLİM VE TEENNÎLİ OLMAK
Hilim; lügatte akıl, sefihliğin zıddı, enâet, nefsi zapdetmek gibi manalara gelir.
(İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, XII, 145-146; Sa’dî Ebu Ceyb, el- Kâmusu’l-Fıkhî, s. 100-101.)
Istılah Manası: Hilim; ağırbaşlılık, sabırlılık, tabiat yumuşaklığı, yumuşak huyluluk, hiddetlenmenin zıddı, halim-selimlik gibi arzu edilen bir huydur.
(Rıfat, Ahmet, Tasvîr-i Ahlâk, s. 116; Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, s. 493.)
Hilim kelimesinin bir diğer anlamı, ihtiyatlı davranmak, acele etmeyip işin sonundaki maslahata bakmak şeklindedir.
(İbn Manzûr, a.g.e., XII, 146.)
Hilim, aslında zâlime karşılık vermeyi tehir etmek/geriye bırakmak manasında iken sonradan kötülüğü affetmede kullanılmıştır.
Hilim ve teennî sıfatı ya yaratılışta vardır ya da talim ve terbiye ile gayret ederek kazanılır. Yaratılıştan olanın kıymetini bilip şükretmek ve başka sâlih amellere başarı vermesi için Allah’a dua etmek gerekir.
Sonradan elde edilen hilim, yaratılıştan olan hilimden daha emniyetli değildir, ama zahmetinden dolayı sevabı daha çoktur.
Hz. Peygamber (s.a.s.), Abdül-Kays’ın Eşecc’ine şöyle buyurmuştur:
“Herhalde sende Allah’ın sevdiği iki haslet var: Hilim ile teennî.”
(Müslim, Îmân, 25; Ebû Dâvûd, Edeb, 161; Tirmizî, Birr, 66.)
Teennî ile ilgili başka bir hadîs-i şerîfte Rasûl-i Ekrem Efendimiz:
“Teennîli olmak Allah’(ın ilhamın)dandır. (Dünya işlerinde) acelecilik yapmak şeytan (ın vesvesesin)dendir” buyurmuştur.
(Tirmizî, Birr, 66.)
Yine bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
“Her şeyde (her işte) teennî (ile hareket etmek) hayırdır (iyidir), ancak âhiret işinde (değil).”
(Ebû Dâvûd, Edeb, 11.)
Diğer bir hadîs-i şerîfte Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
“Hüsn-i hal (güzel gidişat), teennî (ile hareket etmek) ve iktisat (her konuda ifratın ve tefritin ortasını izlemek) peygamberliğin yirmi dört cüz’ünden bir cüz’üdür.”
(Tirmizî, Birr, 66; Muvatta, Şi’r, 17.)
Yani "siz de bu üç özelliğe dikkat edin, bunları kazanmaya çalışın" demektir.
Esasında hüsn-i halden sonra gelen teennî ile iktisat, hüsn-i halin tefsiri ve kısımları gibidir. Çünkü hüsn-i hal/güzel gidişat, dünya işlerinde teennîli olmakla; itikad, ibadet ve ahlâkta orta yolu, istikameti takip etmekle elde edilebilir...