Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
“Eğer biz dinleseydik veya aklımızı kullanmış olsaydık, (şimdi) şu alevli cehennemlikler arasında olmazdık, derler.”
(Mülk sûresi 67/10.)
Bunun anlamı; eğer peygamberlerin getirdiklerini dinleseydik veya aklımızı çalıştırsaydık cehennem ehli olmazdık demektir.
Cehennemden kişiyi en iyi koruyan vahiydir, vahiyden istinbat edilen usuliddîn ve usul-u fıkıhla ortaya konulan ibadet, ahlak ve ahkâmla ilgili bilgilerdir ki ayette öne alınmıştır.
Peygamber ve peygamber tebliği ulaşmış kimseler için cehennemden kurtuluş çaresi; küfrü, şirki reddetmek, imanı, islamı tasdik ve tatbik etmektir.
Tebliğ ulaşmamış kimseler için akıl, önemli bilgi sebebidir. İmam Mâtürîdî (rh.a.), İbrahim aleyhisselamın yıldıza, aya ve güneşe tapanların yollarının batıl olduğunu akılla ispat etmesini delil getirerek kendilerine tebliğ ulaşmamış olanların selim akılda Allah’ın varlığını ve birliğini bilme gücü ve yeteneği mevcut olduğundan sorumludurlar der.
Vahyi dinleyen de, dinlediğini akılla düşünmekte; vahye inanan, inandığını akılla değerlendirip kalbin tasdikini sağlamakta; vahiyle amel eden, amel ettiğini akılla tefrik ve tercih edip amel etmekte; vahiyden hükümler çıkaran hep akılla istidlal etmektedir.
Kur’ân-ı Kerîm’de akletmekle ilgili 49 âyet görüyoruz.
Elmalılı, "kalp, ruhumuzun bir gözüdür; basiret bunun nazarı, akıl ruhu, irade ise kuvvetidir” der.
(Hak Dini Kur'an Dili, I/21O.)
Aklın da nuru vardır, sahih ilimle nurunu artırmakta, basîretle nazarını/bakışını keskinleştirmekte, tecrübe ile terakki etmekte, irade ile idealini fiile geçirmektedir.
Hz. Ali (r.a.), “aklın yeri kalptir, yansıması beyindir “ der.
Kalp, manevî kirlerden arındıkça, nefis terbiye oldukça akıl kemale ermektedir.
Nefis akla, akıl da tecrubî ve sahih ilme tabi olmalıdır.