1. Alışkanlık Esaretinden Kurtulmak
Alışkanlık fuzûlî şeylerle başlar. Yanlış bir şey bilgi halinde iken vazgeçilmezse “tefekkür”e dönüşür, tefekkür halinde iken vazgeçilmezse “tasavvur”a dönüşür, tasavvur halinde iken vazgeçilmezse “kasd”a dönüşür, kasd halinde iken vazgeçilmezse “azm”e dönüşür, buna da engel olunmazsa “fiil”e dönüşür. Buna da engel olunmazsa “âdet” halini alır ki buna alışkanlık diyoruz. Bundan kurtulmak zordur ama imkânsız değildir.
“Alışkanlıklar bırakılmazsa zamanla ihtiyaç haline gelir.”
Balzac
2. Doğruyu Elde Etmek ve Yanlıştan Korunmak İçin İlim Öğrenmek
İlim Hakka ve halka yönelik olan faydalıyı ve doğruyu elde etmeyi sağlamalı, yanlıştan korunmanın yollarını öğrenmeyi ve bundan uzak durmayı temin etmelidir. Özellikle de dinin alışverişle ilgili ahkâmını öğrenmelidir.
“Bir kimsenin ilmi kendisini Allah’ın yasaklarından menetmiyorsa, o kimse büyük tehlikededir.”
“Dinin alışveriş kısmını bilmeyen haram lokmadan kurtulamaz ve ibadetlerin sevabını bulamaz, zahmetleri boşa gider, azaba yakalanır ve çok pişman olur.”
İmam-ı A’zam Ebu Hanife (rh.a.)
“Dinar, “din”den ve “nar”dan oluşmaktadır. Eğer helalden kazanılırsa din olur, haramdan kazanılırsa nâr (ateş) olur.”
Mâlik b. Dinar (rh.a.)
Yahya b. Muaz
“Para akrep gibidir. Eğer onu elinde usulüne göre tutamayacaksan sakın tutma, aksi halde seni ısırır ve zehiri ile öldürür” demiştir. Kendisine:
“Usulüne göre tutma nedir?” diye sorulunca:
“Kişinin helal yoldan kazanıp yerine harcamasıdır” diye cevap vermiştir.
“Malın hepsi ölenin elinden alınır. Fakat kıyâmet günü malın hepsinin hesabı kazanan bu kişiden sorulur.”
(İmam Gazali, Zübdetü’l-İhyâ, trc. Ali Özek, İstanbul 1969, s. 408.)
Ahlâk 3 haslette aranır:
1. Haramdan uzaklaşmak,
2. Helâli aramak,
3. Aile efradına imkân nispetinde genişlik göstermektir.
Hz. Ali (r.a.)
3. Karaktere Dikkat Etmek: Yanlış Yolla Elde Edilen Kazanımları Başarı Saymamak
“Verdiğin sözden dönmek ya da kendine saygını yitirmek pahasına sağlanacak başarılara sakın sarılma!”
Marcus Aurelius (121-180, Roma imparatoru, Filozof)
4. Değerlere Değer Verenlerden İstifade Etmek
Üstün değerlere değer verenin hem dünyada hem ahirette başaracağını kabullenmek gerekir. Bizden daha üstün olan insanlardan istifade etmek, bu kabulden sonra gelir.
İnsan mü’min olarak o kadar üstündür ki dünya ve cennet mü’mine hizmet için yaratılmıştır. İnsanın hedefi de hizmetçisinden üstün olmalıdır. Dünya ve cennet hizmetçisinden üstün olan hedef ise Allah Teâlâ’nın rızasıdır. Allah’ı hedef edinen Allah’a yönelir, ibadet ve itaat ile… Allah’a yönelene de Allah sahip çıkar, hidayet eder yol gösterir.
Bill Gates’e sormuşlar:
“Başarınızı neye borçlusunuz?”
Şöyle cevap vermiş:
“Benden daha zeki ve daha akıllı insanları yanımda çalıştırmama borçluyum!”