Her sahada ilerlemek, o sahanın ilerde olanlarını tanımakla başlar. O halde, ilim sahibi olmak isteyen, mutlaka ilimde temayüz etmiş örnekleri izlemelidir. İlkokulda öğrencinin ilk örneği öğretmenidir. Esasında her evin ilk mektep olması gerekir ki okula yönlendirmede başarılı olunabilsin.
İlimde örnek kişinin yapacağı işin başı, öğrencinin kabiliyetini ve farklılıklarını görüp ona göre yönlendirmesidir. Zira ilim rehberi için isabetli ve doğru olan, öğrencinin isteğine göre değil, öğrencinin kabiliyet ve seviyesine göre başlatıp takip etmesidir.
Hakka ve halka karşı görevlerini yerine getirebilmesi için herkes kendisine lazım olan bilgileri, o bilgi sahasındaki örneklerden almalıdır. Çünkü ilim, imandan da amelden de önceliklidir. Zira ilim olmadan ne iman olur ne amel. Haramları bilmeden haramlardan sakınmak, farzları bilmeden farzları uygulamak mümkün değildir. Daha önemlisi Allah’ı bilecek ki Allah’a imanı ve itaati yani imana göre amel etmesi mümkün olabilsin.
Elbette bilmekle başlar, idrak eder, iman edebilecek yönelme olunca hidayet nasip eder Rabbimiz. Şu da bir gerçektir ki Allah Teâlâ, hidayeti isteyene de kendi irade ettiğine de nasip eder. Fakat küfrü isteyene yaratır.
Âyet-i kerîmede Rabbimiz imandan önce “bil” diye şöyle emretmiştir:
“Bil ki Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur.”
(Muhammed sûresi 47/19.)
Şu âyette de hidayetini yönelene nasip ettiğini bildirmiştir:
“De ki muhakkak Allah, sapmayı isteyenin sapmasını yaratır, Kendisine yönelene hidayet eder.”
(Ra’d sûresi 13/27.)
TERBİYEDE ÖRNEKLİK
Bilginin amele dönüşmesi, ancak kişinin amel edebilecek seviyeye gelmesi ile gerçekleşebilir. Amel edecek seviye de tedip ve terbiye ile kazanılır. Önce tohum atılır, bakımı yapılır sulanır, filiz verince korunur sonra da meyve verir.
Terbiye sahasında örnek insanları tanımak, kişinin kendi ebeveynini tanıması kadar hatta bundan daha önemlidir. Çünkü terbiye örneğini tanımak, gerçek ve kâmil adam olmanın ilk adımını atmaktır. Bugün en çok muhtaç olduğumuz terbiye örnekliğidir. Şu da bir gerçektir ki herkes her terbiye örneğinden istifade edemeyebilir.
Terbiye örneklerini ancak ehli olanlar anlar. Çünkü ehil olmayan kişiler, insanın yolunu sarpa veya uçuruma uğratır.
Ehil kimse, asrın insaf sahibi büyük âlimlerin, “o zat irşada ehildir, uygundur” dediği ve terbiyede istifade edilecek bir kimsedir.
Anneler ve babalar, çocuk eğitiminde eğitim alsalar ve o eğitime göre çocuklarını daha ziyade örneklikleri ile eğitseler daha verimli olurlar. Evlerde bu terbiye eğitimi, okullardaki ve hayattaki terbiye örneklerinden istifadeyi de sağlar. Çünkü “gençler, nasihatlere kulaklarını tıkarlar; örneklere gözlerini açarlar” denmiştir.
“Baba, fânî hayatın; terbiye ise, ebedî hayatın sebebidir.”
Hz. Ebu Bekir (r.a.)
Gökten yere inmemize sebep, babalarımızdır; ancak göğe yani cennete ebedî hayatta huzura ulaşmak, imana göre amelî hayatın gerçekleşmesi için İslâmî terbiyeden geçmekle mümkündür.
“En iyi vaaz, dudaklarınızdan dökülen değil, hayatınızda görülendir.”
Oliver Goldsmith
MESLEKTE ÖRNEKLİK
Çırak, ustası olmadan usta olamaz.
Usta olmak isteyen her çırağa gereken; kendisinin kabiliyetlerini ve ustasını tanıması sonra hem ustasını hem mesleğini sevmesidir.
Her meslekte acemilik vardır.
Acemilik döneminde sabreden, nefsine muhalefet eden, ödevlerini yerine getiren öğrenci, usta olur. Usta olunca hayat boyu rahat eder.
Mesleğin ahlakını korumak, meslekte hayat boyu kazandığı prensiplere dikkat etmektir. Âhîlik teşkilatında kazanılan ahlaka riayet etmek gibi.
İDARE VE YÖNETİMDE ÖRNEKLİK
İdarede ve yönetimde örnek olmak isteyene gereken, örnekleri canlı olarak görüp izlemektir.
Burada terbiye için talim, tatbik için de terbiye gereklidir:
Talim → Terbiye → Tatbik.
Osmanlılarda padişah olacak kimseler için özel talim ve terbiye vardı. Amasya, şehzadeler şehri idi. Trabzon da aynı şekilde. Valilik yapmayana padişahlık kapalı idi.
İdarede ve yönetimde başarı, ancak örnekleri tanımak ve izlemek, çeşitli kademelerden geçtikten sonra gerçek idareci ve yönetici olmakla elde edilir.