5. Müslümanlar olarak birbirimize tahammül edemeyip kardeşliği terk edişimiz
Bu konuda kurtuluşumuz, hem Allah Teâlâ’nın uyarısı hem Hz. Peygamber’in kardeşlikle ilgili uyarısını kabul edip düşmanların bizi bir araya getirmesinden önce hemen barışmak ve kardeşliğin gereğini yerine getirmektir.
İlahî merhamete ulaşmak istiyorsak birbirimize merhamet etmemiz lazımdır.
Allah Teâlâ şöyle buyurmakta:
“Müminler ancak kardeştirler. O halde (ihtilaf eden) kardeşlerinizin arasını düzeltin. (Özellikle bu konuda) Allah’tan korkunuz ki O’nun merhametine nail olasınız”
(Hucurât sûresi 49/10)
Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
“Sizden biriniz, kendisi için sevdiği şeyi kardeşi için de sevmedikçe (gerçekten) iman etmiş olmaz.”
(Buhârî, Îmân, 7; Müslim, Îmân, 71-72; Tirmizî, Kıyâmet, 59; Nesâî, Îmân, 19, 33; İbn Mâce, Mukaddime, 9.)
6. Nefsimizi disiplin altına almayıp alışkanlıklarımıza esir oluşumuz
Bu konuda kurtuluş, nefsimizi yenip örnek olanlarla birlikteliği artırmak ve sürdürmektir. Çünkü kötü davranış bulaşıcı olduğu gibi iyi davranış da bulaşıcı olduğu için kötüler çevresini terk edip iyilerle çevrelenmeye azmetmektir.
7. Tembel oluşumuz
Bu konuda kurtuluşumuz, ümitsizliği terk etmek, tembellikle düşmana esirliğin aynı olduğunu kabullenmek, zamanı ve vücudu nerede harcadığımızdan hesaba çekileceğimizi düşünmek, başkası için yaşayanların heyecanını hissetmek için dava heyecanı yaşayanlarla birliktelik kurmaktır.
Tembellikten kurtulmak için en güzel çare, kalbe hesaba çekilme inancını ve dava heyecanı aşılamaktır.
“Tembellik, hür adamı esir yapar.”
(Firdevsî)
“Tembellik iki çocuklu annedir: Kızının adı, açlık; oğlunun adı, hırsızlıktır.”
(Victor Hügo)
“Tembellik, dünyada en büyük şeyin israfıdır: Hayatın israfı.”
(Jeremy Taylor)
8. Tövbe etmeyişimiz
Bu konuda kurtuluşumuz, günahkâr oluşumuzu kabullenmek, tövbe edenlerle birliktelik kurup huzura kavuşanların huzurunu hissetmek için tövbe ehliyle beraberliği artırmak. Sonra günah ehlini terk etmek ve tövbe ehliyle birlikteliğimize devam etmek, tövbe etmeye azmetmektir.
Gerçek tövbe, hem kalple işlenen kibir, hased, riya, ucub, kin, cimrilik ve öfke gibi günahlara hem bedenle, dille işlenen günahlara tövbe etmektir. Kalp düzelirse dil düzelir, dil de düzelince beden de düzelir.
“Sadece dıştan günahlarına tövbe edenlerin durumu, üzerine ipek örtü serilen bir çöplüğe benzer. İnsanlar bu ipekle saklanmış yığına hoşlanarak bakarlar, fakat örtü kalkınca yüzlerini ondan çevirirler.”
(İmam-ı Gazzalî rha.)
Bütün bunlardan kurtuluş, gereğini yerine getirmeye gayret edip Allah’tan yardım istemek; hem fiilî hem kavlî dua etmeye devam etmektir.