A. Prensibin Tarifi
Prensip; temel fikir, temel bilgi, ilk madde, esas, ilke gibi manalara gelir.
(Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, s. 912.)
Bizim burada prensipten maksadımız ilkedir. Bizim ilkemiz Hz. Peygamber (s.a.s)’i takip etmek ve O’na tabi olmaktır. Zira bize O’nu Allah Teâlâ örnek kılmıştır. Çünkü Allah’a giden yol Hz. Peygamber’e uymaktan geçer. Bu husus şu iki âyet-i kerîmede açıkça belirtmiştir:
“Kim Rasûl’e itâat ederse şüphesiz Allah’a itâat etmiş olur.”
(Nisâ sûresi 4/80.)
“Andolsun ki Allah’ın Rasûlü’nde sizin için, Allah’a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah’ı çok ananlar için güzel (mükemmel) bir örnek vardır.”
(Ahzâb sûresi 33/21.)
Öyle ise Hz. Peygamber (s.a.s.)’i tanımak, prensiplerini bilmek ve ilke edinmek gerekir. Zira o (s.a.s.), sözüyle ve fiiliyle ilâhî kitap Kur’ân-ı Kerîm’i hem beyan eden hem de Kur’ân’da olmayan konularda Allah’ın öğretmesiyle hüküm koyan, hükümleri uygulayan kimsedir. İşte bundan dolayı O’nun ilkelerini ilke edinmemek, prensiplerini prensip edinmemek ilkelliktir. Çünkü gerçek ilke, gerçek ilke sahibinin ilkesidir.
B. Prensiplerini Tespit Ederken İzlenmesi Gereken Metot:
1. Hz. Peygamber (s.a.s)’in devamlı olarak yaptığı fiilleri, üzerinde durduğu, yapılmasını emrettiği, terk edilmesini yasakladığı ve terk edilmişse kazasını emrettiği şeyler,
2. Hz. Peygamber’in yaptığı, Sahâbesine yapılmasını tavsiye ettiği, terk edilmesini yasaklamadığı ve kazasını emretmediği şeyler,
3. Sahabenin, Hz. Peygamber (s.a.s)’in filleri ile ilgili tespitleridir.
C. Hz. Peygamber (s.a.s.)’in Fiilleri:
1. Beşer olarak yaratılmış olmanın gerektirdiği fiilleri:
Bunlar yemek, içmek, yürümek vs. mubah olan fiillerdir. Bu konularda Hz. Peygamber (s.a.s.)’e uyma mecburiyeti yoktur.
Ashap arasında Abdullah b. Ömer bu konuda da Hz. Peygamber’e uymaya çok önem verirdi.
Vahye dayanmayan bu fiiller yani beşerî tecrübesine göre yaptığı; harp, ordunun tanzimi, ticaret vb. şeylerle ilgili işleri vahye değil, tecrübeye dayandığından dolayı kesin hüküm ifade etmez.
2. Kur’ân’ın mücmelini açıklamak için yaptığı fiilleri
Hz. Peygamber (s.a.s), Kur’ân-ı Kerîm’i hem sözleri ile hem de fiilleri ile açıklamıştır.
Kur’ân’daki hüküm vacip ise Hz. Peygamber (s.a.s.)’in fiilinin hükmü de vaciptir. Kur’ân’daki hüküm mendup ise onu açıklayan fiil de menduptur.
Mesela, “Namazı kılın” emrini, “Ben namazı nasıl kılıyorsam siz de öyle kılın” (Buhârî, Ezân, 18, Edeb, 27, Âhâd, 1; Dârimî, Salât, 42, Ahmed, V, 53.) emriyle vacip-farz olduğunu gösteren fiilleridir.
“Hac ibadetinin menâsikini (usullerini) benden alın!” (Nesâi, Menâsik, 220; Ahmed, III, 318, 366.) hadîsi, hac ile ilgili fiillerinin, “Yoluna gücü yetenlerin o evi (Kabeyi) haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerindeki bir hakkıdır” (Âl-i Imrân sûresi 3/97.) manasındaki âyeti açıklama niteliğindedir.
Ayrıca Kur’ân’ın mücmelini açıklamanın dışında Hz. Peygamber’in müstakil olarak yaptığı fiiller vardır. Bu çeşitten olan fiillerin vaciplik, mendupluk veya mübahlık gibi şer’î özelliği bilinirse ümmetin durumu Peygamber’in durumu gibi olduğundan O’nu örnek almak gerekir. Eğer şer’î özelliği anlaşılmaz da Allah’a yakınlık maksadı anlaşılırsa uymak müstehap olur. Alım-satım, kira, ziraat ortaklığı gibi Allah’a yakınlık maksadının olmadığı türden fiillerse mubahtır.
3. Sırf kendisine has olduğu şer’î delil ile belirtilmiş olan fiilleri
Gece teheccüd kılması, savm-ı visâl şeklindeki orucu, dörtten fazla hanımla evlenmesi gibi. Teheccüd namazında Hz. Peygamber’e uymak farz değil, müstehap, diğer iki konuda uymak ise haramdır. Demek ki Hz. Peygamber (s.a.s.)’in fiilî sünnetinin mubah, müstehab, sünnet, vacip, farz ve haram gibi kısımları vardır.
(Daha geniş bilgi için bkz. Şa’ban, Zekiyyüddin, İslâm Hukuk İlminin Esasları, trc. Dönmez, İbrahim Kâfî), s, 100-103; Zeydan, Abdülkerim, Fıkıh Usûlü, trc. Özcan, Ruhi), s. 158-160; Atar, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, s. 39.)