İmanda, ibâdette, ahlâkta ve ahkâmda sırât-ı müstakîm
Sırât-ı müstakîm:
İfrâtın ve tefrîtin ortası, itidal olan demektir ki o da İslâm Dinidir.
İtikadda, üsûliddîn olan Ehl-i Sünnet itikadını takip etmek, amelde usul-i fıkha göre hareket etmektir.
İfrât: Aşırılık, aşırı gitmek, sözde ve işte haddi aşmaktır. İtidal noktasının ilerisine geçen sapmalardır. Emniyetli, isâbetli, doğru, kıymetli yoldan çıkıp kendince fazla ve daha iyi olduğu zannıyla inanmak, reddetmek, ahlâk edinmek, hareket etmektir.
Tefrît: İhmal ve gevşeklik göstermektir. İnanılması gerekeni reddetmek, yapılması emredilenleri terk etmek, ahlâk edinilmesi gereken güzel huyları bırakmaktır.
İfrât ve tefrîtin özeti, Hz. Peygamber’in ortaya koyduğu ve belirttiği ve inandığı imandan, yaptığı ve gösterdiği ibadetten, ahlâk-ı hamîde dediğimiz Allah ve Rasûlünün övdüğü ahlâktan, insanın muhtaç olduğu bütün münasebetleri düzenleyen uyguladığı veya tasvip ettiği ahkâmdan sapmaktır. İfrat da sapmaktır, tefrit de sapmaktır.
İmanda ifrât: Allah’a şirk koşmaktır, Hak ilah olan Allah’a ilahlar eklemektir, Hak ilah olan Allah’ın helal etmek, haram etmek, emretmek-nehyetmek, hüküm koymak gibi özelliklerini bir başkasına nispet etmektir.
İmanda tefrît: Allah’ı inkârdır.
İmanda istikâmet: Allah’ı tenzîh ile tevhîddir. Allah’ın tek oluşunu, başkalarına benzemediğini ikrarla kabul etmektir. Yaratmayı da helal ve haram kılmayı da emretmeyi ve nehyetmeyi de hüküm koyma özelliğini de sadece Allah’a nispet etmektir.
İbadette ifrât: Vücudunun, eşinin, sorumlu olduğu kimselerin hakkını düşünmeden ve gözetmeden gece-gündüz gece kâim, gündüz sâim sırf ibadetle meşgul olmaktır.
Yaptığı şey güzel olmasına rağmen neden yasaklanmıştır?
İki sebepten dolayı; birisi, zamanla ifrâtın tefrîte yani terk etmeye götürmesidir.
İkincisi, sorumluluğundaki diğer emirleri yerine getirememesidir.
İbadette tefrît: Hiç ibadet etmemektir.
Ahlâkta ifrât, israf etmektir, tefrit ise cimrilik etmektir.
Ahkamda ifrat, zekatını vermeyerek mal biriktirmektir, tefrit ise dilenciliğe sebep olacak derecede malı reddetmektir.
Bütün bunlar birer misaldirler. Allah’ın gönderdiği, Hz. Peygamber (s.a.s.)’in uyguladığı, baştan sona bütün sistem olarak İslam; imanda, ibâdette, ahlâk ve ahkâmda orta yol, ifratın ve tefritin olmadığı sırât-ı müstakîm olan bir yoldur.