a. Dilin Zikri:
Allah Teâlâ’yı esmâ-i hüsnâsıyla yadetmek, hamdetmek, tesbîh ve temcîd eylemek, kitabını okumak ve dua etmektir. (Yazır, Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, I, 540. )
Dilin Zikrinin Dereceleri:
1) İman ve amel ile ilgili helallardan ve haramlardan bahsetmek,
2) Namazda Kur'ân’dan okumak,
3) Namaz dışında Kur’ân okumak,
4) Allah’ı isim ve sıfatlarıyla anmak, tesbih (Sübhânallâh), tekbîr (Allâhu ekber), tehlîl (Lâ ilâhe illallâh) ve tahmîd (Elhamdülillâh) gibi.
Bunlardan en üstünü birincisidir. Çünkü farzlardan bahsetmek ve farz olan ilmi talep etmek farzdır. Zira Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
“(Uygulanması ve terk edilmesi farz olanın) ilmi(ni) talep etmek her müslümana farzdır”
(İbn Mâce, Mukaddime, 17. )
Birincisinin konuşulduğu, öğrenildiği meclisler tesbîh, tahmîd, tekbîr gibi zikir meclislerinden daha üstündür. İşte bundan dolayı Hz. Peygamber (s.a.s.) kendi mescidindeki zikir halkasına değil, farz olan ilmin müzakere edildiği halkaya katılmıştır.
Bu anlayıştan şu çıkar:
Önce farzları öğren, sonra farz ile amel et. Daha sonra nafileyi öğren, nafile ile amel et. Yoksa birisini al, diğerini at demiyoruz. Önce en üstün olanını al, sonra üstün olanını al, diyoruz.
Dilin zikrinin önem sırasına göre ikincisi namazda Kur’ân’ın okunmasıdır. Kur’ân-ı Kerîm okunurken tecvide göre okunmalıdır. Zira Kur’ân’da Allah (c.c.), Hz. Peygamber’e ve O’nun şahsında bizlere şöyle emretmiştir:
“... Kur’an’ı tertil (yavaş yavaş, tane tane, tecvid kaidelerine uymak sûreti) ile oku!”
(Müzzemmil sûresi 73/4.)
“Tertîl”; bir şeyi güzel, düzgün ve tertip ile, kusursuz bir şekilde, açık açık, hakkını vererek açıklamaktır.
(İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, XI, 265. )
b. Kalbin Zikri:
Gönülden anmaktır. Bu da üç çeşittir:
1) Allah’ın varlığına delil olan delilleri düşünmek ve şüpheleri def ederek ilâhî sıfat ve isimleri tefekkür etmektir.
2) Allah’ın hükümlerini, kulluk görevlerini, emir ve yasaklarını, vaadini ve tehdidini, bunların delillerini düşünmektir.
3) İnsan ve kâinattakileri, bunlardaki esrarı seyredip en küçük zerrenin bile yaratıcısına delil olduğunu düşünmektir.
c. Bedenin Zikri:
Beden organlarının her birinin görevli bulunduğu vazife ile meşgul olması, yasaklananlardan da uzak durmasıdır. (Yazır, Hamdi, a.g.e., I, 540, 541.)