Bir zamanlar İdil ilçesi Mardin'e bağlıyken 1990 da Şırnak il statüsüne kavuşunca Şırnak iline bağlandı.
Bir fetih vardır zor kullanarak,
Bir fetih vardır güzel söz kullanarak.
İşte Şeyh Seyda güzel söz ile bölge Müslümanların gönlünü fethettiği gibi gayri Müslimlerin de gönlünü fethetti. O İdil’e eski ismi ile Mardin’e bağlı Hezex ilçesine ilk cami yapılmasına vesile olan kişidir. Onun gerçek ismi Muhammed Sait Seyda El-Cezeri’dir. Fakihlerin halifeleri ona sevgisinden ona hürmetinden Seyda ismini vermişlerdir. Bölge halkı da ismini Şeyh Seyda olarak anmaktadır.
Seyda Din büyüğü, önder, Efendi manasına gelmektedir. Şeyh Seyda’nın İdili manevi fatihi olarak anılır. Şeyh Seyda Cizre'de Bağlarbaşı (Serdehlê) bölgesinden çıkmış insanların gönlünü fetheden manevi bir doktor manevi bir önder olarak bilinir. Tasavvuf ehli büyüklerinden olup ilmiyle ameliyle yetiştirdiği insanların ve güzel sözleriyle güzel ahlakıyla halkın gönüllerini feth etmiştir.
1915 olaylarında bölgenin gayrı Müslimleri olan Süryaniler çok zor bir durumdaydı bazıları farklı ülkelere kaçarken bazıları ise korktuğundan Müslüman olduk deyip öylece kendisini korumaya çalışmışlardı.
Kuzey Irak(Federal Kürdistan bölgesi) Zaho/Zaxo papazı anlatıyor.
"Şey Seyda büyük bir zattı bürgün Şeyh Seyda Şırnak'ta hutbe okumak üzere minbere çıktığında cemaate seslenerek haber aldım ki aranızda Mesihiler/Hıristiyanlar var ama korkularından mı biz Müslümanız diyorlar. Şimdi onlar kimse ayağa kalkıp söylesinler, var mı böyle bir şey! Kimse korkudan kalkamıyordu. Şeyh Seyda iki üç defa tekrarlayınca birisi ayağa kalkıp Şeyh evet biz kalben Hristiyan’ız ama korkudan Müslüman olduk der.
Bunun üzerine Şeyh Seyda bundan sonra siz Hristiyan’sınız nereye giderseniz siz hürsünüz size kimse karışamaz dedi.
Şeyh Seyda sadece manevi bir önder değildi bölgede oluşan otorite boşluğu nedeniyle halk düzeni bozulmuş aşiretler bir birine giriyor büyük çatışmalar büyük olaylar yaşanıyordu. Şeyh Seyda hazretleri bu duruma el atıyor aşiretleri barıştırıyor kan davalarını sonlandırıyor ve olayları çözüyordu. Halk arasında hem Pîr/Tasavvuf büyüğü hem Mîr/Milletin önderi görevini yürütüyor bölgenin huzurunu refahını tesis ediyordu. Bunun için halk onun sözünü dinliyor artık gayri Müslimlere kimse karışmıyordu.
İdilin eski Hıristiyan Belediye Başkanı Şükro/Şükrü Tutuş
Yine İdilin önde gelen Hıristiyan kanaat önderleri ile alakaları vardı. (İdil eski Hıristiyan yerleşim yeridir.) İdilin eski Hıristiyan Belediye Başkanı Şükro/Şükrü Tutuş'un babası Hanna Sefer ile Şeyh Seyda hazretleri arasında daima irtibat vardı. Şeyh Seyda hazretleri İdilden 15-20 km uzaklıkta Serdehlê köyünde ikamet ediyor medresesi (Fakelere/Öğrencilere orada ders veriyordu)
Hıristiyan kanaat önderi Hanna Sefer her yaz aylarında kuru üzüm vaktinde Şeyh Seyda hazretlerini ziyaret eder ona öğrencilere sandıklarla kuru üzüm hediye olarak götürdü. Şeyh Seyda hazretleri de bun altında kalmaz ve buna mukabil ona bal hediye ederdi.
Böylece Müslümanlar Tasavvuf ehli büyük âlim Şeyh Seyda hazretleri ile Hristiyan kanaat önderleri arasında irtibat iyice güçleniyordu ve sağlam bağlar oluşuyordu.
1937 de İdil ilçe statüsüne kavuşunca ilçeye Müslüman memurların tayinleri geldi. Bununla birlikte bu Müslüman memurlar için bir cami ihtiyacı hasıl oluştu. Müslüman memurlar Şeyh Seyda hazretlerine giderek Cuma ve beş vakit namaz ibadet yeri için yardım istediler.
Şeyh Seyda hazretleri İdil’de Cami için bir yer ararken, bu durumdan haberdar olan Hıristiyanlar Şeyh Seyda’nın onları koruyup kolladığı ve iyi ilişkiler içinde olduğunun vefa borcunu ödemek için Cami yeri için arsayı Şeyh Seyda hazretlerine hibe ederler. Hristiyan olan birçok taş ustası ve ağaç ustası gönüllü çalışmış sırtlarında taş taşımış ve duvar örmüşlerdir.
Şeyh Seyda hazretlerin İdile yaptırdığı ilk Cami şuan İdil hükümet konağı yanında İdil’in en merkezi yerindedir.
Şeyh Seyda Müslümanların gölünü fethettiği gibi Hıristiyanlarında gönüllerini fetih etmiştir. İdil de bir Cami inşa edildiği ve ilçe statüsüne kavuştuğu için Müslümanlar idile yerleşmeye ve nüfus hızla çoğalmaya başlamıştı. Şuan İdil de %95 civarında Müslüman halk yaşamaktadır.
Geçmişte olan Askeri darbeler 90’lı yıllardaki olaylar ve Avrupa’nın Süryaniler için vize kolaylığı sağlaması sonucu İdil merkezden Avrupa’ya çok göç vermiştir. Daha sonraları bunların bir kısmı geri gelerek kendilerine yeni evler inşa ederek yerleşmişlerdir.
Âlim mutasavvıf Şeyh Seyda Hazretlerinin, girişimleri sonucu bölge Müslümanları ve Gayri Müslimler, birlikte şu an huzur içinde yaşamaktadırlar.
