1. Ahlakları, peygamber ahlakıdır
“Ricâlin/erkeklerin ahlakı üç şeyde kendini gösterir:
Din kardeşinin ahlakını küçümsememek, ayıplarını ötmek, ezalarına da sabır ve tahammül etmek.”
Hâtim el-Esam (ö. 237/851)
2. Mürüvvet ehlidirler
Fudayl b. Iyâz’ın (ö. 187/803) yanında bir adamdan şöyle överek bahsettiler:
“O zat, ağzına helva almaz!”
Fudayl b. Iyâz (rh.a.) onlara şöyle dedi:
“Helva yemeyi bırakmak bir mürüvvet mi sanki? Siz onun akrabasını gözetip gözetmediğine, öfkesini yenip yenmediğine, komşularına, dul kalmış kadınlara ve yetimlere karşı nasıl davrandığına bakınız. Din kardeşlerine ve arkadaşlarına karşı huy ve edebi nedir? İşte hükmünüzü verirken asıl bunlara dikkat edin!”
3 Özellikle anne ve babasına ince kalplidirler
Muhammed b. el-Münkedir (ö. 131/748) (rh.a.), geceleri hep ibadetle geçirirdi. Fakat anası çağırdığı zaman, sabaha kadar, onun ayaklarının şişini ovar ve bunu nafile namaz kılmaktan daha faziletli sayardı.
Kehmes b. Hasen et-Temîmî (ö. 149/770), (rh.a.) şöyle dermiş: “Anam hastalandığı zaman ona hizmet ederdim. Süleyman b. Ali, bir hizmetçi tutmam için bana bir kese akçe göndermişti. Ben kabul etmedim ve şöyle cevap verdim: Ben küçükken validem/annem, kendisinden başkasının bana hizmet etmesine razı olmazdı. Şimdi de ben, kendimden başkasının valideme hizmet etmesine razı değilim.”
Hasen-i Basrî (ö. 110/728), (rh.a.), “Ana ve baban için öf deme” (İsrâ, 17/23) mealindeki ayet-i celilesi üzerine şöyle derdi: “Ana-baban senin yanında ihtiyarlık ve dermansızlık devresine ererler de lazımlık tutunurlarsa, onu alıp atarken “öf” deme. Elinle burnunu tutarak onları incitme. Nasıl ki onlar, aynı hizmeti senin küçüklüğünde sana seve seve yapmışlardı.”
4. Arkadaşlarına karşı da ihsan ehlidirler
Muhammed b. Vâsi’ (ö. 123/741), (rh.a.) derdi ki: “Kul, çok az da olsa kendisiyle arkadaşlık eden kimselere iyilikte bulunmadıkça “ihsan” makamına eremez.” O, bir koyun sattığı zaman alıcıya, hayvana iyi muamele etmek gerektiği tavsiyesinde bulunur ve: “Onun için de arkadaşlığın bir manası vardır” der idi.
4. Daima kendilerini nâkıs görürler
İrfan ehli daima kendilerini maneviyatta üst derecedekilerle kıyas ederler nefislerini levm ederler, dünya konusunda ise kendilerinden aşağıdakilerle kıyas edip şükrederler.
“Edebin esası, kendini nâkıs, başkalarını kâmil görmektir. Edebi az olanlar ise tam tersine, kendilerini kâmil, başkalarını nâkıs görürler.”
İmam Şa’rânî (ö. 973/1565), (rh.a.)
5. İnsanları olduğu gibi kabul ederler büyüğü küçük yerine, küçüğü büyük yerine koymazlar
“Bir insanı onda olmayan bir şeyle vasıflandıran kimseye melekler lanet ederler.”
Saîd b. Âmir (ö. 20/641) (r.a.)