Hoşça kal kadîm şehir

Afyonkarahisar'dan bahsedilir de gastronomi unutulur mu?.. Tabii ki hayır.

Afyonkarahisar, binlerce yıllık medeniyetlerin kültür ve sanatını yansıtan arkeolojik kalıntılarıyla, asırlık yapılarıyla, milyonlarca yılda oluşmuş mağaralarıyla, termal zenginlik ve tabiat güzellikleriyle, ören yerleriyle asırlardır alın teri ve göz nûru el sanatlarıyla, peri bacalarıyla, ibadethaneleriyle ve mutfağıyla turizm rotalarının başında geliyor.

Afyonkarahisar ayrıca antik çağlardan beri dünyanın her yerinde kullanılan mermeriyle, şehre ismini veren dertlere deva afyonuyla (haşhaş), manda sütünden elde edilen kaymağıyla, lezzetiyle damakları şenlendiren et sucuğuyla, damak çatlatan sultan lokumuyla, patates ezmesi ilave edilen meşhur ev ekmeğiyle, ekmek kadayıfıyla, ayda 40 milyon üretilen yumurta, İstanbul’un yüzde 60 et ve dünyanın en önemli yün borsasıyla, Bayat kök boya kilimiyle. Sandıklı ve Şuhut patatesiyle, Napolyon kirazıyla, Kızılay Maden Suyuyla, arpasıyla, buğdayıyla meşhur olmasının yanında Türkiye’nin 4 istikametine demiryolu olan tek il özelliğini taşıyor.

Afyonkarahisar’dan bahsedilir de gastronomi unutulur mu?.. Tabii ki hayır.

Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olan Afyonkarahisar, doğal olarak yemek kültüründe büyük bir zenginliği içinde barındırıyor. Bütün zenginliklerinin yanında UNESCO Tescilli Gastronomi Şehri Afyonkarahisar, eşsiz lezzetleriyle de öne çıkıyor.

Bölgeler içinde bulunan kültürel, coğrafî, ekonomik, ekolojik yapıya ve tarihsel sürece göre şekillenirken bu sürece etki eden önemli bir unsur daha vardır; beslenme, yani mutfak. Bu anlamda Türk mutfağı, Çin ve Fransız mutfakları ile birlikte dünyanın en zengin mutfaklarından birisidir. Genel olarak tahıl, çeşitli sebze ve bir miktar etle sulu olarak hazırlanan yemek türleri, çorbalar, zeytinyağlı yemekler, hamur işleri ve kendiliğinden yetişen otlarla hazırlanan yemeklerden oluşan Türk Mutfağı; yoğurt, pekmez, bulgur gibi kendine özgü yiyecek çeşitleriyle oluşmuş.

Anadolu gelenek ve göreneklerini koruyarak, günümüze kadar getiren sayılı illerimizden olan Afyonkarahisar, kendine has özellikleriyle dikkat çekiyor. Afyonkarahisar mutfağındaki geleneksel lezzetlerden oluşan ve özel günlerde kurulan meydan sofralarında verilen “Sıra Yemeği”nde 40’a yakın yemek çeşidi damakları çatlatmaya devam ediyor. Bunlardan Afyonkarahisar’a özgü yemeklerden, göce tarhanası; et yemeklerinden bütüm et, Afyon kebabı, paçık, duvaklı hindi; sebze yemeklerinden patlıcan böreği, ilibada dolması, patlıcan-pırasa-maydanoz-kabak musakkaları, düğülü yaprak dolması ve ekşili bamya tadılması gereken lezzetlerin başında gelir. Hamur işlerinde de arabaşı, ağzı açık, börek, haşgeşli (haşhaşlı) bükme, ocak bükmesi, katmer ve cızdırma ise ayrı bir yere sahiptir.

UNESCO TESCİLLİ GASTRONAMİ ŞEHRİ

Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olan Afyonkarahisar, doğal olarak yemek kültüründe büyük bir zenginliği içinde barındırır. Dolayısıyla bu ürünlere dayalı olarak markalaşmış ürün sayısı bir hayli fazladır. Afyonkarahisar gastronomisinin bahsedildiği yerde haşhaş baş tacıdır. Et ve et ürünleri hakeza. Nohut, mercimek, buğday, patlıcan, kabak, pırasa, patatesten yapılan yöreye has yemekler damakları çatlatırken, manda sütünden elde edilen kaymağın yeri başkadır.

Afyonkarahisar ile özdeşleşmiş manda sütünden elde edilen Kaymak; Sultandağı’nda yetişen Kiraz; Çay ve Erkmen’de yetişen Vişne; su, şeker, nişastadan mülhem ve 15. Yüzyıldan beri damakları şenlendiren Lokum (Osmanlıca: rahat ul-hulküm, İngilizce: Turkish Delight); ilk defa 1901’de Şekerci Salih Usta tarafından üretilen Kaymaklı Şeker; Sandıklı ve Şuhut bölgesinin sarı ve beyaz altını Patates; Afyonkarahisar ile özdeşleşen Et Sucuğu; her derde deva Haşhaş Yağı ve Ezmesi bir çırpıda sayabileceğimiz lezzetlerden bazıları.

COĞRAFİ İŞARETLİ ONLARCA ÜRÜNÜN ANA YURDU

Afyon Ağzıaçığı, Afyon Bükmesi, Afyon Kaymaklı Ekmek Kadayıfı, Afyon Kaymağı, Afyon Kebabı, Afyon Lokumu, Afyon Manda Yoğurdu, Afyon Pastırması, Afyon Patlıcan Böreği, Afyon Sucuğu, Afyon Velense Hamur Aşı, Afyon İlibada Sarması, Afyonkarahisar Göce Köftesi, Afyonkarahisar Haşhaş Ezmesi, Afyonkarahisar Haşhaşlı Katmer Afyonkarahisar’ın coğrafi işaret (Mahreç İşareti) almış ürünleridir. Ayrıca Afyon Mermeri ve Afyon Keçesi de bu işaretle dünyanın her yerinde ününe ün katmaya devam ediyor.

DAVET GELENEKLERİ ASIRLARDIR YAŞATILIYOR

Doğum daveti, ölüm yemeği, sünnet düğünü ve daveti, hacı daveti, zinardı daveti (nişandan sonra oğlan evinin kız evine gelip kayınvalidenin ve kız tarafının takı takması münasebetiyle yapılan daveti), oğlan kınası daveti, güveyi koyma daveti, el öpme ve çeyiz indirme daveti, Ramazan daveti, Hıdırellez daveti, asker daveti, bayram daveti gibi asırlık geleneklerin yaşatıldığı Afyonkarahisar’da, çorbadan duvaklı hindiye, paçadan kaymaklı elma tatlısına, Afyon kebabından düğülü biber dolmasına, özbek pilavından bamyaya, patlıcan musakkadan tas etine, muhallebiden yalancı dolmaya, güllaçtan tavuk yahnisine, bamyadan hoşafa, börekten baklavaya, arabaşından tel helvaya, duvaklıdan kaymaklı ekmeğe kadar onlarca yemek misafirlere ikram ediliyor.

***

HER KARIŞI BURAM BURAM TARİH KOKUYOR

Emirdağ ilçesinde yer alan ve M.Ö.2000’li yıllardan itibaren Hitit, Phryg, Yunan, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde kesintisiz yerleşim görmüş Amorium Antik Kenti; Şuhut ilçesi Senir köyünde dere kenarında, üst düzlüklerinde ve kayalıklarda Geç Roma Dönemi yerleşim alanı Bininler Kaya Evleri; Bayat ilçesinde, Köroğlu Dağı eteklerinde doğal yükseltili bir kaya kütlesi üzerine Bizans Dönemi’nde yapılmış Asar Kalesi (Kedrea); 1249 yılında İkinci İzzeddin Keykavus’un beylerinden Fahreddin Ali bin Hüseyin (Sahipata) tarafından Sultandağı Kervansarayı; İhsaniye İlçesi’ne bağlı Döğer kasabasındaki Sultan İkinci Murad tarafından yaptırılan Döğer Kervansarayı; İhsaniye İlçesi Kayıhan Kasabası’nda yaşayan Horasan erlerinden bir halk tabibi olan Hayran Veli Sultan Türbesi; Afyonkarahisar Merkez Anıtkaya Köyü’nde, 14’ncü yüzyılda Germiyanoğulları tarafından yaptırılan Anıtkaya Kervansarayı / Eğret Kervansarayı; Eski Tunç Çağı’ndan beri yerleşim yeri olan höyük üzerine sur ile çevrilmiş küçük bir kale olup, daha sonra Germiyan Sultanı Birinci Yakup Bey tarafından yaptırılan Sandıklı Kalesi; Bolvadin ilçende Bizans İmparatoru I. Manuel Kommen tarafından 1150 yıllarında, kırk gözlü olarak mermer ve bazalt taştan yaptırılmış Kırk Göz Köprüsü; Bahattin Ömer Bin Alaaddin tarafından Mimar Ayder’e H.780 (M.1379) yılında yaptırılan Sandıklı Ulu Camii; Selçuklu Dönemi’nde Ebul-Mücahhit Yusufhan tarafından Üçüncü Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında, 1278 yılında Mimar Mehmet oğlu Oğul Bey’e yaptırılan Çay ilçesindeki Çay Kervansarayı (Taşhan); Emre Tekkesi (Yunus Dergahı), Yunus Emre Türbesi, Hayran Veli Türbesi, Abdülkadir Geylani Türbesi, Ebheri KümbetiAfyonkarahisar’ın geçmişten geleceğe uzanan yol hikâyesinin en önemli ulakları arasında yer alıyor.

***

AFYONKARAHİSAR ÜNİVERSİTELERİYLE TAKDİR TOPLUYOR

3 Temmuz 1992 tarih ve 3837 sayılı kanunla kurulan Afyon Kocatepe Üniversitesi’nde eğitim-öğretim faaliyetlerine 10 Kasım 1992 tarihinde başlanmış. Ancak üniversitenin tarihi, o dönemde Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’ne bağlı olarak kurulan Afyonkarahisar Maliye Muhasebe Yüksekokulunun açıldığı 1974 yılına dayanıyormuş. Bugün 33 binden fazla öğrenci,294 Bölüm/Program, 1094 Akademisyen ve 968 İdari Personelle hizmet veren üniversite 20 bin metrekare kapalı alanıyla bölgenin en önemli eğitim-öğretim kurumları arasında yer alıyor.

Afyon Kocatepe Üniversitesi ve Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri Üniversitesi olmak üzere iki üniversiteye sahip Afyonkarahisar’da üç yerleşkede eğitim ve öğretim faaliyetleri devam ediyor. Bu iki üniversitede 40 bine yakın öğrenci öğrenim görüyor.

Afyon Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Kampüsü’nün giriş kapısının sağında bulunan bir yapı buraya gelen herkesin gözünü kendisine kilitliyor. Hem süsleme, hem de estetik açısından modern mimariyi içinde barındıran Afyon Kocatepe Üniversitesi Camii, bilim ve ilim yuvasına gelen herkese “hoş geldiniz” diyor.

Tabi bu arada “hocaların hocası” Prof. Dr. Şehabettin Yiğitbaşı’nı unutmamak gerekiyor. İstiklâl Savaşı Gazisi ve Demokrat Parti Afyonkarahisar eski Milletvekillerinden Gazi Yiğitbaşı’nın oğlu olan Afyon Kocatepe Üniversitesi’nin kurucu Rektörü Prof. Dr. Şehabettin Yiğitbaşı, Afyonkarahisar’ın sevilen simalarındandı. Konya Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kurucu Dekanı, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Vali Kübra Güran Yiğitbaşı’nın beyi olan Dr. Selim Yiğitbaşı’nın babası hocaların hocası “Şahap Hoca” geçtiğimiz yıl hayatını kaybetmişti. Rahmetle yâd ediyoruz.

***

ZENGİN İLİM VE KÜLTÜR PINARLARI YÜREKLERİ FERAHLATIYOR

Abapuş-i Veli, Abdürrahim Karahisarî Efendi, Abdurrahman Sultan, Başmakçılı Ahmed Dede, Çelebi Arif Küçük Efendi, Karacaahmed Sultan, Seyyid Abdülaziz Efendi, Sultan Divanî Hazretleri gibi ilim ve kanaat önderinin bıraktığı manevî izler geçen asırlara rağmen hâlâ hissedilirken; Kadınana, Hüdai (Hüzai), Erenler Pınarı, Karakuyu, Şahitler Kayası efsaneleri dilden dile dolaşırken; Çizmeci Zâde’nin 1902 yılında Afyonkarahisar’da vukû’ bulan yangını anlatan destanının üzerinde hâlâ hüzün dumanı tüterken; Harabi, Turabî, Hicazî, Salih Dehşetî, Aşık Zülalî, Kalaycıklı Hakkı, Figri, Yoksul Derviş (Şemsettin Kubat), Aslı Bacı (Münevver Tolun), Fakı Eder gibi ozanların deyişleri gönülleri titretirken; Karahisar Kalesi, Al Fadimem, Allı Gelin, Taş Başını Yol Eder, Dam Başına Asagoymuş Galbırı, Hatçem Çıkmış Gül Dalına, Çemberim Dalda Kaldı, Su Gelir Güldür Güldür türküleri notalar eşliğinde kalplerden dillere akarken; aşk, sevgi, tabiat, vatan, yurt, kahramanlık, zafer, kurtuluş şiirleri sinelerde çağlayana dönüşürken; çekilen çileler, yaşanan ıstıraplar, gönül derinliklerinde harlanan ateşler, akıtılan gözyaşları ağıtlara dökülürken; “Ninni deyip bellediğin, / Al bağında doladığın, / Seni Hak’tan dilediğim, / Uyusun da büyüsün ninni...” ninnileriyle çocuklar huzur içinde uyutulurken; “Maniye maraz derler, / Güzele kiraz derler, / Senin gibi kaynanaya, / Küllükteki horoz derler” mânîleriyle taşlar gediğine konulurken; “Zenginin delisi garibin ölüsü bilinmez”, Kilitleme hırsız olur, söyleme arsız olur”, “Ölüye gidince ağla, düğüne gidince oyna” atasözleriyle âdeta hayat dersi veriliyor. Yaşanmışlıklardan mülhem kültür pınarları sadece Afyonkarahisar’ı değil, dünyayı besliyor.

***

AFYONKARAHİSAR’IN BAĞRINDAN ÇIKAN ÜNLÜ SİMÂLAR

Afyonkarahisar, tarihî ve kültürel çeşitliliği kadar, sıcakkanlı insanlarıyla da öne çıkan şehirlerimizden birisi. Biraz da Afyonkarahisar’ın sinemadan müziğe, spordan edebiyata, siyasetten sanata kadar birçok alanda faaliyet göstererek iz bırakan ünlü simalarından bahsedelim. Bakalım karşımıza kimler çıkacak. Ahmet Necdet Sezer (14. Anayasa Mahkemesi başkanı ve 10. Cumhurbaşkanı), Mehmet İlker Başbuğ (26. Genelkurmay Başkanı), Hasan Kundakçı (Korgeneral. Eski Özel Harp Dairesi Başkanı. Kıbrıs’ta Türk bayrağını indirmeye çalışan militan Rum vatandaşı için “vur” emrini veren ve yanından hiç ayırmadığı tamburalı tüfeği nedeniyle “Tamburalı Paşa” olarak tanınıyordu. Rahmetle yâd ediyoruz.), Veysel Eroğlu (Siyasetçi. Eski Orman ve Su İşleri Bakanı), Gültekin Uysal (Demokrat Parti Genel Başkanı ve 27. Dönem Afyonkarahisar Milletvekili), Süleyman Kırlıoğlu (Kırlıoğlu A.Ş.), Mehmet Çakmak (Çakmak Mermer), Ahmet Erçin Öztaylan (Yayla Şekerleme), Ahmedi Salim Pancar (İkbal A.Ş.), Yücel Çakmaklı (Yönetmen, Yapımcı ve Senarist), Nurgül Yeşilçay (Dizi, Film ve Tiyatro Oyuncusu) Gül Sunal (Oyuncu ve Türk sinema ve televizyon tarihinin efsane ismi merhum Kemal Sunal’ın eşi), Fatma Karabıyık Barbarosoğlu (Hikâyeci, Roman Yazarı, Sosyolog), Alper Potuk (Millî Futbolcu). Liste bir hayli uzun, bu kadarla iktifâ edelim. Bu isimler sadece Afyonkarahisar’ı değil, Türkiye’yi de icraatlarıyla etkileyen önemli figürleri olarak tanınıyor. Bunlarla birlikte Afyon Postası, Kocatepe, Gazete 3, Türkeli, Odak, Kadınana isimli yerel gazeteler Afyonkarahisar’da önemli bir misyonu yerine getiriyor.

*

Üç günlük ziyaretin ardından ayrılsak da gönlümüz sizlerle... Hoşça kal kadîm şehir.

HAMİŞ:

Tomris Hatun Rahvan At Tesisi, Afyonkarahisar Belediyesi tarafından geçtiğimiz Cumartesi günü at binicilerin maharetini sergilediği gösterilerle hizmete açıldı. Açılış sayesinde at binmenin keyfine vardık. (At binmesiyle, kılıç ve okçuluktaki maharetiyle ve cesaretiyle tanınan Tomris Hatun, milattan önce 6. yüzyılda yaşamış ilk Türk kadın hükümdar. İsmi ‘demir’ anlamına gelen Tomris Hatun, dünya tarihinde önemli bir yere sahip olan bir Saka Kraliçesi ve Türk hükümdar Alp Er Tunga’nın torunu.)